مارکیت خراسان و بازار صرافان هرات که هیاهوی همیشه‌گی خود را در دادوستد ارز دارد، شغل جدیدی را این روزها به چرخۀ معاملات پولی اضافه کرده است. شغلی که در آن خبری از معاملۀ ارزهای خارجی نیست؛ بلکه تنها بانک‌نوت‌های فرسوده و نو میان خریداران و فروشنده‌گان تبادله می‌شود. اتفاقاً این دادوستد، بازارِ گرمی را برای کاسبان به میان آورده است.

شماری از صرافان در هرات ادعا می‌کنند که افرادی در ولایت‌های حوزۀ غرب کشور پول‌های کهنه و فرسوده را به هرات انتقال می‌دهند و در عوض آن بانک‌نوت‌های نو را از این ولایت بیرون می‌کشند. در حال حاضر پول فرسوده در بازارهای هرات نسبت به ولایت‌های دیگر کشور بیشتر است. در دادوستد روزمره نیز کمتر بانک‌نوت‌های نو به چشم می‌خورد.

داوود شاه یکی از صرافان مارکیت خراسان در هرات است. او می‌گوید که بارها به دلیل داشتن پول کهنه در ولایت‌های دیگر با مشکل روبه‌رو شده و نتوانسته است به راحتی خرید کند. این صراف می‌افزاید که شماری از افراد سودجو در هرات پول‌های فرسوده را از ولایت‌های دیگر به بهای کم خریداری می‌کنند و سپس آن را به هرات انتقال می‌دهند.

آن چنانی که صرافان می‌گویند، در حال حاضر هر صد هزار افغانی پول نو در بازار صرافان هرات با ۱۰۳ هزار افغانی پول فرسوده معامله می‌شود؛ یعنی تاجران از تبادلۀ پول فرسوده به نو سه درصد سود می‌گیرند.

پرویز، صراف دیگری است که در بازار صرافان هرات کار می‌کند. او به آخرین سفرش به ولایت قندهار اشاره می‌کند که تاجران این ولایت به او شرط گذاشته‌اند که یا برای محصولات وارداتی از پاکستان پول نو بپردازد و یا اجناس مورد نیازش را گرانتر از بهای معمول خریداری کند. این صراف خواستار توقف این نوع معامله از سوی صرافان سودجو در هرات است.

با این حال، معضل دست‌وپنچه نرم کردن با پول‌های فرسوده برای هیچ یکی از شهروندان هرات امر تازه‌یی نیست. مریم حیدری از دختران شاغل در هرات می‌گوید، آخرین باری که به کابل سفر کرده است، هنگام پرداخت پول تاکسی با مشکل روبه‌رو شده است. او می‌افزاید که رانندۀ تاکسی با تعجب از او پرسیده است که آیا این پول در هرات چلش دارد؟ به باور مریم، اکنون پول‌های موجود در بازار هرات برای شهروندان ولایت‌های دیگر کشور نیز به فرسوده بودن و کهنه‌گی شهرت یافته است. خانم مریم اضافه می‌کند که بارها بخش زیادی از بانک‌نوت‌هایی را که برای خرید به کابل انتقال داده، مجبور شده است که دوباره به هرات بازگرداند. به گفتۀ او، دادوستد با پول‌های فرسودۀ موجود در بازار هرات برای افرادی که به ولایت‌های دیگر سفر می‌کنند، آزاردهنده است.

در همین حال، اتحادیۀ صرافان هرات نیز روند انتقال بانک‌نوت‌های فرسوده را از ولایت‌های دیگر به هرات، تأیید می‌کند. بهاالدین رحیمی، رییس این اتحادیه می‌گوید که نهادهای مسوول باید جلو روند انتقال این بانک‌نوت‌ها را به هرات بگیرند؛ روندی که به گفتۀ او، برای دادوستد روزمره در هرات چالش‌آفرین بوده است.

مسوولان نماینده‌گی بانک مرکزی هرات اما به عنوان نهاد حقوقی و مسوول چالش‌های پولی حاضر نیستند در این باره با خبرگزاری نشانه صحبت کنند. اما میر یعقوب مشعوف، آگاه مسایل اقتصادی در هرات می‌گوید که پول‌های فرسودۀ وارداتی از ولایت‌های دیگر به هرات، لزوماً با بانک‌نوت‌های افغانی معامله نمی‌شوند. به گفتۀ آقای مشعوف در بیشتر موارد این پول‌ها با دالر تبادله می‌شوند و دالرِ خریداری شده نیز از مرزهای کشور به بیرون انتقال می‌شود. این آگاه مسایل اقتصادی تأکید می‌ورزد که ادامۀ این روند می‌تواند توازن دادوستد ارز در بازار هرات را برهم بزند و چرخۀ معاملات تجارتی را با مشکل مواجه سازد.

با این همه، به نظر می‌رسد که چالش تبادلۀ پول‌های فرسوده در هرات با راه‌های ‌حل‌ کوتاه‌مدت برطرف نخواهد شد. آگاهان مسایل اقتصادی به این باورند که یگانه راه حل موجود برای توقف چرخش پول‌های فرسوده در بازار هرات، برداشتن گام‌های عملی برای ایجاد نظام بانکی الکترونیک است. نظامی که به گفتۀ آنان، بتواند گردش پول نقد را در بازار متوقف کند و امکان خرید و فروش آنلاین و الکترونیک را فراهم بسازد.