پهلوانی، اسب‌سواری و چاپ‌اندازی، سه ضلعی‌اند که مثلث فرهنگ بُزکشی را در شمال و شمال‌شرق کشور تشکیل می‌دهند. در یک‌ صدۀ پسین بُزکشی به هستۀ ورزش‌های فرهنگی و رقابتی در میان باشنده‌گان شمال کشور تبدیل ‌شده است. همچنان پای تاریخ، این فرهنگ را به جنگ‌های تاریخی شمشیر و اسب‌سواری می‌رساند. در حال حاضر بُزکشی جزو از ورزش‌های رسمی کمیتۀ ملی المپیک افغانستان شناخته می‌شود. این ورزش در کنار بار فرهنگی‌، توجه جهان‌گردان را نیز به خود جلب کرده است.

در فرجامین روزهای فصل خزان و آغاز زمستان، قصه‌ها و حکایت پهلوانان، چاپ‌اندازان و اسب‌های سرمایه‌داران «بای‌ها» روایت‌های اصلی خانواده‌ها در شمال کشور است. از فاریاب تا بلخ و سمنگان هزاران علاقه‌مند این ورزش برای آغاز مسابقۀ بُزکشی روز شماری می‌کنند. امسال اما ورزش فرهنگی بُزکشی نیز از سایۀ هیولای کرونا در امان نمانده و مسابقه‌های میان ولایتی در شهر مزارشریف، مرکز ولایت بلخ لغو شده است.

این ورزش فرهنگی جاذبه‌های زیادی دارد. بهای اسب‌ بُزکشی نسبت به نژاد آن از ده هزار دالر شروع تا صد هزار دالر امریکایی می‌رسد. تنها چاپ‌اندازان باتجربه و ماهر می‌توانند اسب‌های ۱۰۰ هزار دالری را سوار شوند. از سوی دیگر تنها سرمایه‌داران شمال قادرند چنین اسب‌هایی را از کشور قرغیزستان خریداری و وارد کشور کنند. بای‌ها و خان‌های شمال دوست دارند پهلوانان و چاپ‌اندازان‌شان با همۀ قوت و سربلندی لاشۀ گوساله‌یی را پس از عبور از محل «بیرق» به «دایرۀ حلال» برسانند و آن را با غرور ویژۀ پهلوانی داخل دایره (هدف) بیندازند. پس از انجام این کار، چاپ‌اندازان به پاداش‌های گران‌بهایی می‌رسند و ارزش اسب‌ها نیز بُلند می‌رود.

در نهایت خان‌های برنده تا سال آینده با سربلندی در محله‌های‌شان گشت‌وگذار می‌کنند و به این باورند که حریف‌شان را به گونۀ جوان‌مردانه در میدان بُزکشی شکست داده‌اند. از همین‌رو، بُزکشی تأثیرگذارترین ورزش فرهنگی در میان باشنده‌گان شمال کشور شناخته می‌شود. اسب‌ها نیز حکم زمین و سرمایه‌ را برای صاحب‌شان دارند. این رقابت فرهنگی خان‌های شمال قصه‌های درازی دارد. در این ‌باره حاجی عبدالرزاق، مسوول فدراسیون بُزکشی ولایت بلخ به خبرگزاری نشانه می‌گوید که بنابر روایت‌های شفاهی بزرگان، ورزش فرهنگی بُزکشی از حدود صد سال به این‌سو همه‌ساله در شهر مزارشریف برگزار می‌شود. اما تنها در دوران حاکمیت طالبان برگزاری مسابقه‌های بُزکشی ممنوع اعلام شده بود.

مسوول فدراسیون بُزکشی در بلخ خاطرنشان می‌سازد که در سال‌های گذشته مسابقۀ بُزکشی از بدخشان تا فاریاب در همۀ ولایت‌های شمال کشور برگزار می‌شد، اما در حال حاضر همه‌گیری ویروس کرونا و ناامنی در شمال سبب شده است که این مسابقه‌ها به گونۀ دوام‌داری برگزار نشود. حاجی عبدالرزاق در حالی از ناامنی و شیوع ویروس کرونا سخن می‌گوید که رقابت‌های بُزکشی میان‌ خان‌ها در ولایت‌های فاریاب، جوزجان و بلخ همچنان جریان دارد، اما نه به شکل سال‌های گذشته.

مسوول فدراسیون بُزکشی در ولایت بلخ علاوه می‌کند که در کنار خان‌ها و سرمایه‌داران، مردمان طبقۀ متوسط اجتماعی نیز یک یا دو اسبی را برای روز بُزکشی پرورش می‌دهند. به باور او، باشنده‌گان شمال حس و شوق پرشوری نسبت به بُزکشی دارند. اسب‌های سمند، جِرند، قورق و سورخُن از جمله مشهورترین نژادهای اسب‌های داخل کشورند. حاجی عبدالرزاق توضیح می‌دهد که مسابقه‌های بُزکشی در میان خان‌ها به گونۀ گروهی برگزار می‌شود، اما در مسابقه‌های رسمی هر گروه حق ده سوارکار یا چاپ‌انداز را دارد که در نهایت پنج سوارکار از یک‌طرف و پنج سوارکار از طرف مقابل، وارد میدان می‌شوند. او اضافه می‌کند که در مسابقه‌های گروهی سر یک گوساله را می‌بُرند و پس از آن لاشۀ گوساله را باید چاپ‌اندازان به دایرۀ «حلال» برسانند. در مسابقه‌های رسمی اما از گوسالۀ مصنوعی پُر از کاه کار گرفته می‌شود.

این کارشناس مسایل بُزکشی تأکید می‌ورزد که طی سال‌های گذشته تغییرات زیادی در این بازی فرهنگی به میان آمده است. او علاوه می‌کند که پاداش چاپ‌اندازان از یک هزار دالر امریکایی آغاز و تا یک موتر گران‌بها می‌رسد. به گفتۀ عبدالرازق، در سال‌های گذشته گردش‌گران زیادی برای تماشای مسابقه‌های بُزکشی در جریان میلۀ «گل‌سرخ» به شهر مزار‌شریف می‌آمدند، اما امسال نسبت به شیوع ویروس کرونا این مسابقه‌ها لغو شده است.

در همین‌حال، عبدالرووف، یکی از چاپ‌اندازان ولایت جوزجان که از ۳۰ سال به این‌سو مصروف ورزش فرهنگی بُزکشی و پرورش اسب است، می‌گوید که نگه‌داری اسب بُزکشی کار مشکلی است. به باور او، یک نفر باید همۀ کارهای دیگر را رها کند و تنها مصروف نگه‌داری اسب باشد. چاپ‌اندازان در کنار این که خودشان ورزش می‌کنند، اول صبح اسب‌ها را برای تمرین می‌دوانند. عبدالرووف می‌افزاید که مصرف یک اسب بُزکشی به اندازۀ مصارف یک خانواده است. این چاپ‌انداز اما عاشق ورزش بُزکشی است و ۳۰ سال عمر خود را پای این ورزش فرهنگی گذرانده است. این چاپ‌انداز اسبش را بیش‌‎ از هر چیز دیگری دوست دارد.

به طور معمول چاپ‌اندازان با آغاز فصل خزان بیش‌تر خوراکی‌های پُرچرب میل می‌کنند تا بتوانند با پوشیدن لباس ویژۀ چاپ‌اندازی در روزهای سرد زمستان و در میدان مبارزه، برتری خود را نسبت به حریف ثابت بسازند. به این ترتیب، گاهی نام شماری از چاپ‌اندازان به ‌عنوان پهلوانان فرهنگی جزو از قصه‌های شب‌های زمستانی مادران و مادربزرگان به فرزندان‌شان می‌شود. این قصه‌ها و روایت‌ها به گونۀ ناآگاهانه باعث علاقه‌مندی نوجوانان و جوانان به ورزش بُزکشی می‌شود. خان‌های شمال حتا برای استخدام جوانان تنومندی که می‌توانند در آینده‌ها چاپ‌اندازی کنند، نیز باهم رقابت می‌کنند. در حال حاضر بُزکشی به عنوان یگانه بازی فرهنگی در میان باشنده‌گان شمال شهرت دارد. باشنده‌گان ولایت‌های شمال پس از بُزکشی، پهلوانی را ورزش محبوب خود می‌دانند.