بر بنیاد موافقت‌نامۀ بُن، مبارزه با تروریسم، مواد مخدر و ایجاد یک دولت دموکراتیک در افغانستان در اولویت برنامه‌های امریکا در این کشور قرار داشت؛ قاعده‌هایی که با کلید خوردن روند مذاکرات صلح این کشور با طالبان به استثنا بدل شد.

هرچند به ظاهر ایالات متحدۀ امریکا در موافقت‌نامۀ دوحه از طالبان که تا پیش از آغاز مذاکرات امریکا با این گروه در فهرست گروه‌های تروریستی قرار داشت، تعهد قطع رابطه با دیگر گروه‌های تروریستی از جمله القاعده را گرفته است، اما رویکرد این کشور در آغاز مذاکرات صلح با طالبان نشان داد که اولویت مبارزاتی این کشور در افغانستان تغییر کرده است.

به سخن محمد جواد ظریف، وزیر خارجۀ ایران، دولت ترامپ «افغانستان را قربانی پیکارهای انتخاباتی خود کرد» که تاوان سنگین آن را مردم افغانستان می‌پردازند. امریکا طالبان را به بهانۀ صلح از حاشیه‌ها به متن سیاست کشاند و از این گروهی که خود را قهرمان میدان نبرد می‌دانست، بازی‌گر فعال در عرصۀ سیاست ساخت و به این گروه مشروعیت سیاسی بخشید.

ایالات متحدۀ امریکا به ظاهر فرصت گفت‌وگوهای صلح را به گونۀ فراهم ساخته است که برندۀ اصلی آن گروه طالبان بودند و بر بنیاد موافقت‌نامۀ صلح امریکا – طالبان، این گروه هزاران زندانی خود را از زندان‌های افغانستان آزاد کرده است، نیروهای امریکایی را مجبور به خروج زودهنگام کرد، حکومت افغانستان را در جریان مذاکرات مستقیم با امریکا به انزوای سیاسی کشاند و فرصت چانه‌زنی‌های سیاسی را در سطح منطقه راجع به سرنوشت افغانستان برای خود فراهم ساخت.

دونالد ترامپ، رییس‌جمهور پیشین امریکا بارها در سخنرانی‌هایش گفته است که آنان نمی‌خواهند همانند «پولیس در افغانستان عمل کنند و در برابر تروریسم بجنگند» او به مردم امریکا تعهد سپرد که سربازان امریکایی را از افغانستان بیرون می‌کند. لحن تند و موضع‌گیری‌های خصمانۀ ترامپ در آن زمان علیه چین، روسیه و ایران به خوبی این حقیقت را آشکار می‌ساخت که امریکا دیگر به دنبال مبارزه با تروریسم در افغانستان نیست و اولویت مبارزاتی این کشور جلوگیری از توسعۀ اقتصادی چین و تهدیدهای احتمالی روسیه و ایران علیه این کشور می‌باشد.

امریکا در مذاکرات صلح دوحه این فرصت را فراهم ساخت که بتواند از گروه طالبان به عنوان یک متحد نیرومند برای تحقق این هدف کار بگیرد، محاسبه‌یی که این روزها به درد سر کلانی برای امریکا بدل شده است. سفر هیأت طالبان به کشورهای ایران، روسیه و ترکمنستان پس از به بُن‌بست رسیدن مذاکرات صلح افغانستان در پی بلند شدن صدای بازنگری توافق این گروه با امریکا از سوی دولت جدید این کشور به رهبری جو بایدن، رییس جمهور جدید امریکا نشان می‌دهد که طالبان با پشت کردن به میز مذاکره و به تعویق انداختن مذاکرات مستقیم با دولت افغانستان می‌خواهند که از بازنگری در موافقت‌نامۀ دوحه توسط دولت جدید امریکا جلوگیری کنند.

بر اساس موافقت‌نامۀ امریکا – طالبان، این گروه در برابر رهایی زندانیان طالبان و خروج نیروهای خارجی از افغانستان متعهد به قطع ارتباط با سایر گروه‌های تروریستی از جمله القاعده و داعش، کاهش خشونت‌ها و آغاز گفت‌وگوی مستقیم با حکومت افغانستان شده‌اند.

پس از آن ‌که مقام‌های دولت جدید امریکا از بازنگری موافقت‌نامۀ دولت ترامپ با این گروه و عدم خروج سربازان امریکایی تا ماه «می» 2021 میلادی سخن به میان آوردند، رهبران طالبان بی‌درنگ سفرهای خارجی به کشورهای رقیب امریکا را آغاز کردند و از ایستاده‌گی و مقاومت علیه امریکا در صورت پیمان‌شکنی و نقض توافق‌نامۀ دوحه هشدار دادند.

از سوی دیگر، امریکا گروه طالبان را به نقض موافقت‌نامه دوحه متهم می‌سازد و می‌گوید که این گروه افزون بر این ‌که خشونت‌ها را کاهش نداده، رابطۀ خود با گروه‌های دیگر تروریستی مانند القاعده را نیز قطع نکرده است. سایت خبری «لانگ وار ژورنال» اخیراً در گزارشی که از وزارت خزانه‌داری ایالات متحدۀ امریکا در مورد مبارزه با تأمین مالی تروریسم منتشر کرد، از اتحاد نزدیک گروه طالبان با القاعده پرده برداشته است. در این گزارش آمده است که میان هر دو طرف دیدارهای منظمی شکل می‌گیرد و گروهی از مربیان و مشاوران به طالبان مشاوره می‌دهند و از آنان حمایت مالی می‌کنند.

اتهام عدم قطع رابطه با دیگر گروه‌های تروریستی علیه طالبان، پس از سفر هیأت این گروه به کشورهای ایران و روسیه بلند شد. تا پیش از آن نه تنها از برقراری این رابطه سخنی در میان نبود؛ بلکه شماری از رسانه‌های همسو با سیاست امریکا در قبال صلح افغانستان از پایین بودن میزان تهدیدهای حضور جنگ‌جویان خارجی در افغانستان گزارش می‌کردند.

به نظر می‌رسد که بانگ بازنگری متن موافقت‌نامۀ دوحه و به تأخیر انداختن روند خروج سربازان خارجی از افغانستان از میعاد تعین شده در موافقت‌نامه از سوی امریکا و افزایش خشونت‌ها و عدم قطع رابطه با دیگر گروه‌های تروریستی از سوی طالبان، مذاکرات مستقیم دولت افغانستان با این گروه را همچنان در انتظار نگه‌‌داشته و ممکن متوقف کند.

با توجه به متن موافقت‌نامۀ صلح امریکا – طالبان به خوبی در می‌یابیم که مواردی مانند ارزش‌های دموکراتیک و حقوق بشری، حقوق زنان و آزادی بیان اهمیتی ندارند و یگانه چیزی که بر آن تمرکز صورت گرفته تضمین منافع امریکا با متحدان جدید این کشور (طالبان) است.

اکنون که سفرهای رهبران طالبان به کشورهای منطقه از جمله روسیه صورت گرفته و آغوش ولایت فقیۀ ایران بر آنان باز شده است، نزاع‌ها بر سرِ پیمان‌شکنی در گرفته و گفت‌وگوهای مستقیم دولت افغانستان با گروه طالبان به انتظار کشانده شده است تا موضع امریکا در برابر صلح افغانستان روشن شود.

ادارۀ جدید امریکا به رهبری جو بایدن، موافقت‌نامۀ دولت ترامپ با گروه طالبان را زیر بازبینی قرار داده و قرار است در نشست وزیران دفاع ناتو که تا هشت روز دیگر (17 فبروری 2021 میلادی) برگزار می‌شود، موضع ادارۀ جدید امریکا اعلام شود. هرچند به استثنای اظهارنظرهای مقدماتی مقام‌‌های امریکایی تا هنوز سیاست ادارۀ جدید این کشور در برابر افغانستان به درستی روشن نشده است، اما بحث بازبینی موافقت‌نامۀ دولت ترامپ با طالبان در ادارۀ جدید این کشور نشان می‌دهد که در روند صلح افغانستان صفحۀ جدیدی باز خواهد شد.

موضوع خروج نیروهای خارجی به ویژه سربازان امریکایی از افغانستان که جان‌مایۀ موافقت‌نامۀ صلح امریکا – طالبان را تشکیل می‌دهد، به دلیل آن ‌چه پیمان‌شکنی‌ طالبان از سوی امریکا خوانده می‌شود، به تأخیر خواهد افتاد و گروه طالبان را همان گونه‌یی که رهبران این گروه گفته‌اند به میدان‌های جنگ بر می‌گرداند و داستان صلح افغانستان را طولانی و سناریوی جنگ را پیچیده‌تر خواهد ساخت.

نفوذ ایران، روسیه و متحدان آن به گروه طالبان، ادارۀ جدید امریکا را در برابر آزمون تازه‌یی قرار داده است که بر بنیاد محاسبۀ این کشور روشن نیست که طالبان به عنوان متحد امریکا در امر مبارزه با گروه‌های تروریستی و جلوگیری از نفوذ رقیبان امریکا در افغانستان عمل می‌کند یا خیر.

گروه طالبان که اکنون میدان جنگ را در کنترل دارد و همه‌روزه بر میزان خشونت‌های جاری می‌افزاید، گمان می‌کند که با خروج نیروهای خارجی از افغانستان به داستان نظام کنونی این کشور پایان خواهند داد. به همین منظور این گروه تمایل چندانی به پیشبرد گفت‌وگوهای صلح ندارد و بر سرِ خروج نیروهای خارجی و عملی‌سازی موافقت‌نامۀ دوحه پافشاری دارند.

از جانب دیگر، حکومت افغانستان نیز به جز مشارکت طالبان در چارچوب نظام کنونی به هیچ گزینۀ دیگری از جملۀ ادارۀ موقت برای تسریع روند گفت‌وگوهای صلح تمکین نمی‌کند؛ موضع‌گیری که حصار پیش روی صلح را بلند داشته است.

طالبان اخیراً پس از تلاش‌ها و درخواست‌های بی‌ثمر از امریکا مبنی بر رهایی هفت هزار زندانی باقی‌ماندۀ و بیرون کردن نام سران این گروه از فهرست‌های سیاه جهانی، تشخیص داده‌اند که در برابر خواست‌های هیأت دولت افغانستان به ویژه آتش‌بس به عنوان نخستین خواست این هیأت، درخواست آنان برای رهایی هفت هزار زندانی عملی شدنی نیست.

به همین دلیل است که این گروه با سفر به کشورهای ایران، روسیه و متحدان روسیه تلاش دارند با جلب توجه امریکا برای تحمیل خواست‌های باقی‌ماندۀشان از سوی این کشور بر دولت افغانستان همانند گذشته فشار بیاورند.

در صورتی که ادارۀ جدید امریکا بتواند حکومت افغانستان را به رهایی زندانیان باقی‌مانده گروه طالبان متقاعد بسازد، روند خروج سربازانش سرعت خواهد یافت و طبق موافقت‌نامۀ دوحه روند خروج سربازان امریکایی از افغانستان تا سه ماه دیگر (ماه می 2021 میلادی) به پایان خواهد رسید. با این وضع احتمال دارد طالبان به گفت‌وگوهای مستقیم با دولت افغانستان ادامه می‌دهند. در غیر این صورت بعید به نظر می‌رسد که این گروه گفت‌وگوهای صلح را با دولت افغانستان راهِ پایان جنگ انتخاب کند.

ادارۀ جدید امریکا اما به طالبان اعتماد ندارد تا بتواند از این گروه به عنوان یک متحد سیاسی در آیندۀ پس از صلح استفاده کند. زیرا عدم قطع رابطۀ گروه طالبان با دیگر گروه‌های تروریستی و افزایش خشونت‌ها در داخل افغانستان نشان می‌دهد که این گروه به موافقت‌نامۀ دوحه آن چنانی‌ که لازم بود، عمل نکرده است.

به نظر می‌رسد که افزایش خشونت‌ها و عدم قطع رابطۀ گروه طالبان با دیگر گروه‌های تروریستی احتمال تأخیر خروج نیروهای خارجی از افغانستان، پشت کردن طالبان به میز مذاکرات صلح بین‌الافغانی، سفرهای خارجی رهبران طالبان به کشورهایی که با امریکا در نزاع سیاسی به سر می‌برند و آغوش گرم این کشورها برای طالبان مسیر صلح افغانستان را دشوار و ناهموارتر می‌سازد

اگر اولویت مبارزاتی ادارۀ جدید امریکا در افغانستان از مسیر اصلی مبارزه با تروریسم و بینادگرایی مانند ادارۀ پیشین این کشور به رهبری ترامپ منحرف شده باشد و طالبان و جغرافیای طالبانی را بستری برای رشد بنیادگرایی و افزایش تهدید علیه امریکا برنشمارد، این احتمال وجود دارد که تلاش‌های امریکا برای نزدیکی به طالبان بیشتر خواهد شد و برعکس آن با توجه به نگرانی‌های موجود از ادامۀ رابطۀ گروه طالبان با شبکه‌های تروریستی و نزدیکی آنان با ایران و روسیه سرنوشت طالبان را دگرگون خواهد ساخت و روند صلح افغانستان پایان خواهد یافت.