حوض تاریخی آق‌گینه در بیست کیلومتری شهر اندخوی موقعیت دارد و در ۵۰۰ سال گذشته بخت یار این بنای تاریخی بوده است. این حوض در جریان پنج قرن گذشته دست‌کم پنج بار با فروریزی متأثر از رویدادهای طبیعی و جنگ روبه‌رو شده است که هر بار پس از بازسازی، همچنان پابرجا و استوار مانده است. نبود آب آشامیدنی در صحرای اندخوی یگانه دلیل ساخت این حوض آب شمرده می‌شود و راه بازرگانی، دادوستدهای فرهنگی در دو ‌سوی دریای آمو از شانس‌های خوب و علت پابرجایی این حوض شمرده می‌شود.

فرمان‌داری‌های چهارگانۀ اندخوی بنابر موقعیت جغرافیایی و شهرت صنایع‌دستی در محدودۀ خراسان دیروز و افغانستان امروز به ‌عنوان منطقۀ فرهنگی – بازرگانی در نقطۀ مرزی میان دو کشور «ترکمنستان و افغانستان» شناخته می‌شود. در گذشته‌های دور کاروان‌های کالای بازرگانی از منطقۀ آقینه از مربوطات ولسوالی اندخوی ولایت فاریاب در دو سوی دریای آمو در رفت‌وآمد بودند. بازرگانان در 100 سال پسین نیز اهمیت بازرگانی و فرهنگی این منطقه را حفظ کرده‌اند. در دو دهۀ پسین بندر بازرگانی آقینه به یکی از مهم‌ترین بندرهای بازرگانی کشور در شمال افغانستان تبدیل ‌شده است. در حال حاضر، این منطقه مربوط به ولسوالی خان‌چهار باغ ولایت فاریاب است. حوض آق‌گینه با قرارگیری در این مسیر مهم بازرگانی و فرهنگی نسبت به خیلی از بناهای تاریخی – فرهنگی کشور از شانس بهتری برخوردار بوده است. حالا از این حوض به ‌عنوان بنای بازماندۀ فرهنگی – تاریخی از دورۀ فرمان‌روایی شیبانی‌ها، از سوی وزارت اطلاعات و فرهنگ و حکومت محلی، نگه‌داری می‌شود.

شیبانی‌های اوزبیک‌تبار در قرن پانزدهم میلادی حکومت مستقلی را در دو سوی دریای آمو بنیاد گذاشتند و در تاریخ به حکومت خان‌خانی نیز یاد می‌شود. غلام محمد کریمی، سرپرست ریاست اطلاعات و فرهنگ در ولایت فاریاب به خبرگزاری نشانه پیرامون حوض آق‌گینه می‌گوید که این حوض بر اساس فن ساختمان‌سازی دورۀ تیموریان ساخته ‌شده است.

آقای کریمی اضافه می‌کند که ۵۰۰ سال پیش این حوض سرپوشیده با شکل «گنبدی نیم‌کره‌یی» به هدف نگه‌داری آب آشامیدنی ساخته ‌شده است. سرپرست ریاست اطلاعات و فرهنگ ولایت فاریاب خاطرنشان می‌سازد که در گذشته کاروان‌ها در دو سوی رود آمو از ناحیۀ موسوم به صحرای آقینه عبور می‌کردند و این تنها حوض آب آشامیدنی در این منطقه بوده است. آقای کریمی به این باور است که حوض آقینه در پهلوی ارزش‌های تاریخی و فرهنگی از ارزش هنری نیز برخوردار است. او علاوه می‌کند که در ساخت این حوض از هنر ظریف معماری دورۀ تیموریان کار گرفته ‌شده است.

سرپرست ریاست اطلاعات و فرهنگ ولایت فاریاب شکل گنبدی نیمه دوره‌یی، چینش خشت‌ها، روزنه‌های کوچک نوری را از جمله هنر معماری دورۀ تیموریان می‌داند. غلام محمد کریمی بیان می‌کند که حوض آق‌گینه در 100 سال پسین، پنج بار بازسازی‌ شده است. آخرین بار، این حوض پارسال (۱۳۹۸) با هزینۀ ۱۱ میلیون و ۳۳۵ هزار افغانی با حفظ اصالت تاریخی و فرهنگی آن از سوی وزارت اطلاعات و فرهنگ بازی شده است. آقای کریمی اشاره می‌کند که اکنون از این حوض به ‌عنوان یکی از بناهای تاریخی – فرهنگی کشور نگه‌داری می‌شود.

در همین‌حال، دُرتاج خالقی، ولسوال خان‌چهارباغ می‌افزاید که این بنای تاریخی – فرهنگی پس از بازسازی از سوی وزارت اطلاعات و فرهنگ با حفظ اصالت تاریخی آن به محل گردش‌گری نیز تبدیل‌ شده است. او توضیح می‌دهد که ساختمان فرهنگی حوض آق‌گینه توجه مسافران این مسیر را به خود جلب می‌کند. به سخن بانو خالقی، شمار زیادی از مسافران در این محل می‌ایستند و عکس‌های یادگاری می‌گیرند. خانم دُرتاج تأکید می‌ورزد که حکومت محلی برای حفظ و نگه‌داری این بنای تاریخی – فرهنگی تلاش می‌کند. به باور ولسوال خان‌چهار باغ، این حوض می‌تواند به یکی از مشهورترین محله‌های گردش‌گری در کشور تبدیل شود. او اضافه می‌کند که آب‌های برف، باران و سیلاب از طریق منفذ‌های مدرن به شکل تصفیه ‌شده در داخل حوض می‌ریزد. به سخن او، در حال حاضر نیز شماری از روستاییان دوردست و کسبه‌کاران شهرک بازرگانی آقینه از آب این حوض استفاده می‌کنند.

فرهنگ، تاریخ و گردش‌گری در حالی جزو ارزش‌های حوض آق‌گینه شناخته می‌شوند که عمد‎ه‌ترین مشکل باشنده‌گان ولسوالی‌های چهارگانۀ اندخوی نبود آب آشامیدنی است. هرچند نبود آب آشامیدنی جزو اصلی مشکلات مردم است، اما از سوی دیگر باعث شهرت حوض آق‌گینه نیز شده است.

با این حال، علی‌شیر انتظار، پژوهش‌گر تاریخ و فعال مدنی در شمال کشور در ارتباط به بُعد فرهنگی حوض آق‌گینه به این باور است که ساختمان تاریخی این حوض بیان‌گر دورۀ درخشان تیموریان در معماری است. او تشریح می‌کند که این حوض با گذشت از فرازوفرود‌های تاریخ، هنوز هم می‌تواند به ‌عنوان نقطۀ وصل فرهنگی میان شهروندان شمال کشور تبدیل شود. به باور آقای انتظار، بررسی و پژوهش بیش‌تری سبب می‌شود که شهروندان کشور از فرهنگ و تاریخ یک‌دیگر خوب‌تر آگاه شوند. او اضافه می‌کند که متأسفانه پژوهش زیادی دربارۀ این حوض صورت نگرفته است. آقای انتظار از دولت به ‌ویژه وزارت اطلاعات و فرهنگ کشور می‌خواهد که توجه بیش‌تری را به بناهای تاریخی مبذول بدارد. زیرا این بناهای تاریخی نقطۀ وصل حال با گذشته می‌باشند. این پژوهش‌گر تاریخ اضافه می‌کند که حوض آق‌گینه یادگار چند دوره‌یی از فرمان‌روایان و حکومت‌ها در پنج قرن اخیر است.

با این همه، بر اساس گزارش ریاست اطلاعات و فرهنگ ولایت فاریاب، این حوض یک‌هزار و 540 متر قطر، ۱۶ متر عمق و از زیر زمین تا سقف گنبدی آن ۳۲ متر ارتفاع و ۲۴ زینه‌پایه دارد. این یگانه بنای تاریخی در ولایت فاریاب نیست؛ بلکه در این ولایت بیش‌ از ۲۰۰ آبدۀ تاریخی، فرهنگی و محل گردش‌گری وجود دارد.