بزرگ‌راه «شماره یک» ولایت‌های بلخ – جوزجان از دو سال به این‌سو گواه جنگ، ناامنی و خشونت است. این شاهراه بندر بازرگانی آقینه را با ولایت بلخ وصل می‌سازد. هفت ‌روز هفته نِفت‌کش‌های بزرگ و موترهای بزرگ باربری در حال تردد از این مسیر‌اند؛ موترهایی که کالاهای بازرگانی را از بندر آقینه در ولایت فاریاب بارگیری و به ولایت‌های بلخ و کابل می‌رسانند. در مواردی مواد خوراکی سازمان ناتو نیز از بندر آقینه بارگیری و با گذشت از شاهراه جوزجان – بلخ به کابل می‌رسد.

تا دو سال پیش این بزرگ‌راه، یکی از امن‌ترین مسیرهای ترانزیتی در شمال کشور شمرده می‌شد و مردم نیز بدون نگرانی در این مسیر رفت‌وآمد می‌کردند. اکنون اما عبور از این شاهراه خالی از خطر نیست. دو روز پیش در جریان یک درگیری مسلحانه تانک حامل آمر امنیت فرماندهی پولیس ولایت جوزجان در ولسوالی فیض‌آباد با ماین کنارجاده‌یی برخورد کرد و فرد شماره دوم امنیتی این ولایت با سه سربازش زخم برداشت.

جنگ‌جویان گروه طالبان در دو موقعیت این بزرگ‌راه ایست‌های بازرسی افراز کرده و از موترهای باربری و نفت‌کش‌ها «حق العبور» می‌گیرند. نخستین ایستگاه اخاذی این گروه در این مسیر در روستای «شاه میرزا» از مربوطات ولایت جوزجان است و دومین ایستگاه آنان در روستای «تیمورک» در مسیر این شاهراه و در نزدیکی ولایت بلخ موقعیت دارد.

راننده‌گان موترهای باربری مکلف‌اند در روستای شاه‌میرزا نفت‌کش‌های‌شان را در کنار جاده توقف دهند و دو کیلومتر مسیر را پیاده طی کنند تا داخل روستا شوند و به جنگ‌جویان گروه طالبان پول بپردازند. به همین گونه از یک ماه به این‌سو شماری از جنگ‌جویان گروه طالبان در روستای «تیمورک» در کنار جاده روی تخت‌ و چوکی‌ها لمیده‌اند و در روز روشن از موترهای باربری اخاذی می‌کنند.

کارمندان دولت نمی‌توانند از این مسیر عبور کنند و هر کدام آنان برای رفت‌وآمد هفته‌ها در بلخ یا جوزجان منتظر چرخ‌بال‌های ارتش می‌مانند. مسیری که در گذشته در ظرف 60 دقیقه با موتر طی می‌شد، اکنون برای کارمندان دولت هفته‌ها انتظار را به همراه دارد. این‌ بزرگ‌راه همه‌روزه شاهد درگیری و جنگ است و موترهای مسافربری گاهی تا سه ساعت نیز منتظر پایان جنگ می‌مانند. راننده‌گان این مسیر نام تازۀ این جاده را «بزرگ‌راه مرگ» گذاشته‌اند.

اکنون امن‌ترین مسیر ترانزیتی کشور به بزرگ‌راه مرگ تبدیل ‌شده است. بر اساس گزارش‌های امنیتی در شش ماه پسین بارها جنگ‌جویان گروه طالبان شهروندان عادی را به جرم همکاری با دولت در این مسیر تیرباران کرده‌اند. باری فرمانده پولیس ولایت جوزجان به رسانه‌ها گفت که جنگ‌جویان طالبان در خبررسانی از برنامۀ «واتس‌آپ» نیز کار می‌گیرند. آنان از این طریق شمارۀ پلیت‌ موترها را با یکدیگر همرسانی می‌کنند تا عابران مشکوک به ویژه کارمندان دولت را در مسیر راه پیاده کنند.

این روزها نه ‌تنها فضا و عابران این بزرگ‌راه نیستی و نابودی را به ذهن مسافر تداعی می‌کند؛ بلکه جسم ‌و تن جاده‌های این مسیر نیز زخمی هستند. پس از عبور از ولسوالی خانقاه ولایت جوزجان تا دروازۀ ورودی شهر مزارشریف، مرکز ولایت بلخ، موقعیت‌های زیاد این شاهراه بر اثر انفجار ماین و مواد انفجاری تخریب شده است. گودهایی که بیان‌گرِ نهایت خشونت و اثرگذاری جنگ روی زیربناهاست.

اگر راننده‌یی به جنگ‌جویان گروه طالبان پول ندهد و فرار کند، تک‌تیرانداز طالبان از لابه‌لای درختان اطراف سرک، راننده و موترش را هدف می‌گیرد. در این مسیر چندین نفت‌کش نیز برای عبرت راننده‌گان به آتش کشیده شده‌اند. تا دو سال پیش، مسافران مسیر جوزجان – بلخ را در یک ساعت طی می‌کردند، اما گودهای باقی‌مانده از انفجارهای بزرگ، زمان را کُندتر ساخته‌ است. اکنون راننده‌گان ۱۳۰ کیلومتر راه را در یک ساعت‌ونیم و بیش‌تر از آن طی می‌کنند. در صورتی که در مسیر راه با درگیری‌های مسلحانه میان طالبان و نظامیان دولت مواجه شوند، مجبورند ساعت‌ها منتظر بمانند تا جنگ متوقف شود و آنان سفر را دوباره آغاز کنند.

هفتۀ گذشته بنابر کار ضروری با دو خبرنگار دیگر از جوزجان به بلخ رفتم. در این مسیر دو ساعت و 20 دقیقه را با نهایتِ دلهره طی کردیم. دلهره از آغاز جنگ، هراس از انفجار ماین کنار جاده‌یی و در نهایت ترس از تصادم موترهای تیزرفتاری که هر لحظه امکان حادثه را محتمل می‌سازند. با گذشت از دو محل اخاذی طالبان، ده‌ها حفرۀ باقی‌مانده روی جاده را پشت سر گذاشتیم و با تماشای پاسگاه‌های فروریخته و نفت‌کش‌های واژگون شده به مقصود رسیدیم.

من و همکارانم می‌خواستیم در مسیر راه از داخل موتر از بناهای تخریب‌شده و باغ‌های سوخته عکس بگیریم، رانندۀ موتر اما مانع شد. او گفت: «اگر متوجه شوند با مرمی موتر را می‌زنند». رانندۀ موتر در مسیر راه یک موتر تیزرفتار سوخته را برای ما نشان داد که چندی پیش به جرم نان رساندن به پاسگاه‌های پولیس مستقر در این شاهراه از سوی جنگ‌جویان گروه طالبان با راکت از بین رفته بود. رانندۀ موتر به این باور است که تنها راه زنده ماندن در این مسیر «رعایت دستورهای طالبان» است.

هرچند پس از پایان کار به گونۀ سالم به خانه برگشتم، اما هنوز هم بخشی از ذهنم درگیر گودهای فرورفته در جاده، خانه‌های تخریب‌شده، کشتزارهای سوخته و گاهی هم سرنوشت مسافرانی است که از این مسیر عبور می‌کنند.

با وجود این که در دو سال پسین بارها نیروهای امنیتی و دفاعی کشور عملیات‌های گستردۀ نظامی را در مسیر بزرگ‌راه جوزجان – بلخ راه‌اندازی کرده‌اند، اما هنوز هم طالبان بر بخش‌های مهم این شاهراه فرمان‌روایی می‌کنند.