مسوولان محلی در بدخشان می‌گویند که با وجود فعالیت چندین مرکز درمانی و راه‌اندازی برنامه‌های آگاهی‌دهی هنوز هم میزان اعتیاد به مواد مخدر در این ولایت رو به افزایش است و مرکزهای درمانی موجود توانایی پاسخ‌دهی به متقاضیان درمان اعتیاد را ندارند.

مسوولان ریاست صحت عامه در ولایت بدخشان افزایش روزافزون معتادان مواد مخدر، کمبود مراکز درمانی و بازگشت دوبارۀ‌ معتادان به اعتیاد را از عمده‌ترین دشواری‌های روند تداوی معتادان در بدخشان عنوان می‌کنند. داکتر نوشین‌گهر کریمی، معاون ریاست صحت عامۀ در بدخشان می‌گوید که چهار مرکز صحی در این ولایت مصروف عرضۀ خدمات درمانی برای معتادان می‌باشد، اما روند تداوی در این مرکزها 95 درصد بازگشت به اعتیاد دارد.

معاون ریاست صحت عامۀ بدخشان می‌افزاید که هم‌اکنون یک مرکز درمانی در ولسوالی شغنان، دو مرکز در شهر فیض‌آباد، مرکز بدخشان و یک مرکز دیگری که ظرفیت 70 بستر را دارد برای تداوی زنان و کودکان معتاد در ولسوالی بهارک این ولایت مصروف عرضۀ خدمات صحی برای معتادان مواد مخدر می‌باشد. به سخن خانم کریمی، مطالعه‌های انجام‌شده نشان می‌دهند که شمار معتادان در این ولایت روز تا روز در حال افزایش است و روند تداوی در این مرکز تا 95 درصد «ریلپس» یا بازگشت دوباره دارد.

معاون ریاست صحت عامۀ بدخشان همچنان تصریح می‌کند که  بی‌کاری، نبود حمایت دوام‌دار از معتادان تداوی شده و کمبود مرکزهای درمانی سبب افزایش معتادان مواد مخدر می‌شود. به سخن او، ریاست صحت عامه در بدخشان تلاش دارد با افزایش مرکزهای تداوی معتادان و هماهنگی با اداره‌های مربوطه جهت راه‌اندازی برنامه‌های موثر، از افزایش روزافزون معتادان مواد مخدر در این ولایت جلوگیری کند.

مسوولان صحی و محلی اما تا هنوز آمار مشخصی از شمار معتادان مواد مخدر در این ولایت ندارند. بیشتر نهادهای حکومتی به اطلاعات بررسی‌های انجام شده در سال‌های گذشته، استناد می‌کنند.

هر چند مسوولان محلی در بدخشان بر بنیاد سروی سال 2005 دفتر مبارزه با جرایم و مواد مخدر سازمان ملل متحد (UNODC) آمار معتادان مواد مخدر را در این ولایت تا مرز 26 هزار نفر عنوان می‌کنند، اما نظر به آمارهای ارایه شده از سوی نهادهای غیردولتی، نزدیک به 50 هزار معتاد در بدخشان وجود دارد.

آمارهای غیر رسمی افزایش آمار معتادان به مواد مخدر در بدخشان را نشان می‌دهد. با این حال، تلاش‌های دو دهۀ اخیر نهادهای صحی ولایت بدخشان در بخش تداوی معتادان مواد مخدر با وجود هزینۀ میلیون‌ها افغانی از سوی نهادهای ملی و بین‌المللی با ناکامی همراه بوده است.

سرور رحیمی، یکی از فعالان مدنی در بدخشان می‌گوید که مرکزهای تداوی معتادان در این ولایت توانایی عرضۀ خدمات درمانی به معتادان را ندارد و ایجاب می‌کند که دولت برنامه‌های عملی و اثرگذاری را برای تداوی معتادان روی دست بگیرد.

شماری از معتادان در ولایت بدخشان که در چنگال سیاه مواد مخدر گیر مانده‌اند از نبود دسترسی به خدمات درمانی شکایت دارند و آرزوی بازگشت به زنده‌گی آبرومندانه را دارند. اما شماری دیگری که در پی تداوی از سوی مرکزهای درمانی از اعتیاد دست کشیده‌اند به دلیل بی‌کاری نگران بازگشت دوباره به اعتیاد هستند.

زر بی‌بی، یکی از زنان معتاد در ولسوالی شغنان بدخشان است که پس از 20 سال استفاده از مواد مخدر از اعتیاد دست کشیده و به دلیل فقر و بی‌کاری نگران افتادن دوباره در دام اعتیاد است. خانم زر بی‌بی می‌گوید که در جریان 20 سال اعتیاد همۀ دار و ندارش را فروخته تا مواد مخدر بخرد و هم‌اکنون با فقر فراگیر روبه‌رو است. به گفتۀ او، اگر برای آنان فرصت کاری فراهم نشود و وضعیت زنده‌گی‌شان بهبود نیابد، این خطر وجود دارد که او با سایر اعضای خانواده‌اش دوباره به مواد مخدر روی بیاورد.

این خانمی که دست از اعتیاد کشیده است می‌گوید: «سه سال پیش تصمیم گرفتیم و استفادۀ پودر را بس کردیم. فعلاً ما بی‌کار هستیم. روزگار خوب نداریم و نانی را که می خوریم از خانۀ پدر می‌آوریم و با این وضعیت حتماً دوباره معتاد می‌شویم.»

با این حال، داکتر شمس، یکی از آگاهان امور صحی در ولایت بدخشان می‌گوید که برای اثربخشی روند تداوی باید در مدل‌های تداوی معتادان بازنگری شود. به گفتۀ او، افزون بر این ‌که مدل‌های تداوی معتادان طی این ‌همه سال کارساز نبوده است، دسترسی آسان به مواد مخدر، عدم کنترل مواد مخدر از سوی حکومت به گونۀ منظم و قانونی و فراگیر بودن آن سبب افزایش میزان معتادان مواد مخدر و بازگشت درصدی بالای آنان به استفادۀ مواد مخدر شده است.

آقای شمس می‌افزاید: «یکی از عوامل اعتیاد، موجودیت فراگیر و سرتاسری مواد مخدر و در دسترس بودن آن است که نشان می‌دهد کنترل تولید و فروش مواد مخدر ضعیف است.» به سخن او، یکی از عوامل دخیل در بلند بودن سطح  بازگشت شکننده‌گی مدل‌های تداوی و دیگری عدم کنترل مواد مخدر است و تا زمانی ‌که حاکمیت قانون قوت خود را نیابد، شاهد دستاوردی خوبی در زمینۀ کاهش تقاضای مواد مخدر و پایین آوردن سطح ریلپس یا بازگشت باشیم.»

مسوولان ریاست صحت عامۀ بدخشان اما می‌گویند که از مجموع چهار مرکز تداوی معتادان در بدخشان سه مرکز آن مصروف تداوی مردان معتاد و  یک مرکز دیگر آن با ظرفیت 70 بستر مصروف تداوی زنان و کودکان است. به سخن آنان، میزان تداوی معتادان در این چهار مرکز به 500 تن  در سال می‌رسد، اما 95 درصد افرادی که تداوی می‌شوند امکان دارد دوباره به استفادۀ مواد مخدر رو بیاورند. مسوولان این ریاست همچنان می‌گویند که آنان تلاش دارند مرکزهای درمانی بیشتری را در ولسوالی‌های واخان و اشکاشم بدخشان به هدف تداوی معتادان ایجاد کنند. اما روشن نیست این مرکزها چه زمانی ایجاد و به فعالیت آغاز خواهند کرد.