قدیمی‌ترین و با شکوه‌ترین اثر باستانی در قلب شهر هرات، چشم هر بیننده‌یی را به خود خیره می‌کند. همه‌روزه عابران بی‌شماری مبهوت عظمت و معماری خارق‌العادۀ این مسجد می‌شوند. به ویژه افرادی که برای نخستین بار وارد هرات می‌شوند، ساعت‌ها غرق تماشای مسجد جامع بزرگ و تاریخی هرات می‌باشند؛ مسجدی که بنابر روایت‌های تاریخی، یکی از پنج بزرگ‌ترین مسجدهای جهان است و دست‌کم ۱۴۰۰ سال قدمت تاریخی دارد و یکی از مهم‌ترین سجده‌گاه‌های مسلمانان در هرات می‌باشد.

هرچند روند مرمت کاشی‌ها و بازسازی بخش‌های آسیب‌دیدۀ این مسجد از مدت‌ها به این‌سو جریان دارد، اما در هفته‌های پسین این روند سرعت گرفته است. مسوولان ریاست اطلاعات و فرهنگ در هرات می‌گویند که ترمیم‌کاری این بنای تاریخی برای ثبت آن در فهرست میراث‌های فرهنگی جهان در سازمان یونسکو، سرعت گرفته است.

زلمی صفا، آمر حفظ آبده‌های تاریخی این ریاست می‌گوید که رأی‌زنی‌ها برای ثبت این میراث مانده‌گار هرات در فهرست سازمان فرهنگی جهان «یونسکو» آغاز شده است و به همین دلیل دیوارهای حاشیه‌یی این مسجد جامع با سرعت بیشتری در حال بازسازی است.

تلاش برای ثبت آثار تاریخی هرات در فهرست میراث‌های فرهنگی جهان اقدام بی‌پیشینه‌‌یی نیست، اما تلاش‌های مسوولان در سال‌های گذشته با موفقیت همراه نبوده است. ناکامی مسوولان در حفاظت از میراث‌های فرهنگی، ساخت و سازهای غیر معیاری پیرامون آبده‌های تاریخی این شهر و روند رو به تخریب آبده‌ها در هرات از عواملی شمرده می‌شوند که این تلاش‌ها را با شکست مواجه کرده است.

محمد طاهر زهیر، سرپرست وزارت اطلاعات و فرهنگ اما حدود یک ماه پیش در سفرش به هرات، اطمینان داده است که گام‌های نخست برای ثبت مسجد جامع هرات در سازمان یونسکو برداشته شده است. این اقدام وزارت اطلاعات و فرهنگ با استقبال فعالان فرهنگی و کارشناسان شهرسازی همراه شده است.

بصیر آرین، آگاه امور فرهنگی در هرات می‌گوید که پیش‌گیری از وارد شدن آسیب بیشتری بر آبده‌های تاریخی هرات به ویژه به مسجد جامع این شهر و ثبت مسجد جامع هرات در فهرست میراث‌های فرهنگی جهان، اقدام حیاتی برای فرهنگ و اقتصاد کشور است. به گفتۀ آقای آرین، ثبت این مسجد در سازمان بین‌المللی یونسکو به سرازیر شدن جهان‌گردان به هرات و تحول در اقتصاد کشور منجر خواهد شد. او همچنان حفظ آبده‌های تاریخی کشور را وظیفۀ مهم دولت و مردم می‌خواند.

تلاش‌ها برای ثبت مسجد جامع هرات در فهرست میراث‌های فرهنگی جهان در حالی جریان دارد که این مسجد با بازسازی کامل فاصلۀ زیادی دارد. کاشی‌های آسیب‌دیده، کتیبه‌های فروریخته، دیوار‌های تخریب شده و حجم بالای ویرانی در بخش‌هایی از این مسجد دل هر شهروندی را به درد می‌آورد. باشنده‌گان ولایت هرات نیز امیدوارند که ثبت این مسجد در سازمان فرهنگی جهان بتواند به آسیب‌دیده‌گی بیشتر این بنای با عظمتی که با هویت فرهنگی مردم هرات گره خورده است، پایان دهد.