جوگی‌ها نیز مانند بسیاری از تبارهای قومی دیگر در مرکز شهرهای بزرگ و کوچک این سرزمین زنده‌گی می‌کنند. با وجود سال‌ها شهرنشینی اما هنوز هم پروندۀ هویت، زبان و فرهنگ این قوم به بررسی گرفته نشده است. جوگی‌ها بیش‌تر خیمه‌نشین هستند. آنان از راه‌های گوناگون پول به دست می‌آورند و مخارج زنده‌گی را تأمین می‌کنند.

جوگی‌ها شهرنشینی را ایده‌آل‌ترین گزینه‌یی برای گذراندن زنده‌گی انتخاب کرده‌اند. اما این شهرنشینان بی‌حاشیه، زنده‌گی ثابتی ندارند و هرازگاهی موقعیت بودوباش خود را از یک شهر به شهر دیگری متناسب با هوای فصل‌های سال، تغییر می‌دهند. بیش‌تر مردم، جوگی‌ها را در حد فال‌بین و تگدی‌گر می‌شناسند، اما واقعیت امر این چنین نیست. آنان چهره‌های سرشناسی نیز دارند که در بخش‌های مختلف زنده‌گی خوب درخشیده‌اند. رنگین جوگی، از دمبوره‌نوازان بهنام شمال کشور است. او شهرتش را با اشتراک در برنامه‌های موسیقی محلی در شُمال به دست آورده است.

نداشتن هویت ثابت سبب شده است که زمنیۀ اشتغال برای بیشتر آنان تنگ‌تر شود و بیشتر جوگی‌هایی که در ولایت جوزجان زنده‌گی می‌کنند، تگدی‌گری را پیشه کرده‌اند؛ کاری را که آنان از روی مجبوری برگزیده‌اند و محدودیت‌های روزگار چنان این وضعیت را برای آنان عادی جلوه داده است که آنان از تگدی‌گری احساس ننگ نمی‌کنند. با وجود این که شمار زیاد آنان در ولایت جوزجان همه‌روزه در جاده‌ها و عقب دَرب خانه‌های رهایشی فال‌بینی و یا تگدی‌گری می‌کنند، هنوزهم نهادهای دولتی برای هویت‌بخشی به این قوم توجهی نکرده است.

به تازه‌گی اما گروهی از فعالان مدنی در ولایت جوزجان برنامه‌های دادخواهانه‌یی را در ارتباط به ‌حق هویت، زنده‌گی و آموزش جوگی‌ها راه‌اندازی کرده‌ است. شماری از بزرگان این گروه قومی از این اقدام مدنی استقبال می‌کنند و حاضر شده‌اند تا روایت‌های تاریک زنده‌گی‌شان را با دولت، جامعۀ مدنی و مردم در میان بگذارند.

حبیب، یکی از بزرگان قوم جوگی در ولایت جوزجان به خبرگزاری نشانه می‌گوید که آنان بیش‌تر در ولایت‌های کابل، بلخ، ننگرهار، تخار، کندز، بغلان و جوزجان زنده‌گی می‌کنند. به سخن او، این گروه قومی دست کم از صد سال به این‌سو در این سرزمین زنده‌گی می‌کنند، اما هویت ثابتی ندارند. این بزرگ قومی علاوه می‌کند که بر بنیاد گفته‌های بزرگان‌شان، جوگی‌ها در گذشته در دو طرف دریای آمو زنده‌گی می‌کردند، اما پس از تحول‌های به میان آمده در جغرافیای سیاسی کشورها، آنان در خاک افغانستان سکونت گزیدند و جزو از شهروندان این کشور شناخته می‌شوند، اما تا ده سال پیش این گروه قومی اجازۀ دریافت تذکره را در افغانستان نداشتند.

در حال حاضر شمار اندکی از جوگی‌ها دارای تذکرۀ تابعیت هستند و با این هم، این گروه قومی هیچ ‌گاهی وارد ‌مسایل سیاسی نشده‌ است. دریافت تذکره برای این اقلیت قومی کار ساده‌یی نیست. صالح محمد بختیار، مسوول اداره ثبت و احوال نفوس ولایت جوزجان تشریح می‌کند که طبق قانون ثبت و احوال نفوس کشور، هر شهروندی که تقاضای تذکره تابعیت را داشته باشد، باید دو مأمور دولت و یا وکیل گذر هویتش را تضمین کند و مشخصات تذکرۀ این شهروند در کندۀ اسناد پدر و اجدادش ثبت شود. آقای بختیار اضافه می‌کند که اشخاص تضمین‌کننده نیز باید تذکره داشته باشند. این کار اما برای جوگی‌هایی که نه دارای محل اقامت ثابت و نه هم دارای کندۀ هویت هستند، دشوار است. حتا بیشتر نماینده‌گان این اقلیت قومی تذکرۀ تابعیت ندارند. اثبات هویت، یکی از چالش‌های عمده بر سر راه شناخت این قوم شمرده می‌شود که در نبود آن، جوگی‌ها از حقوق شهروندی به شمول رأی‌دهی و آموزش محروم هستند.

جوگی‌ها بیش‌تر به زبان‌های فارسی و پشتو صحبت می‌کنند و هویت زبانی ویژه‌یی ندارند. آن چنانی که بزرگان این قوم می‌گویند، جوگی‌ها در شهرهای مختلف کشور زنده‌گی می‌کنند و با همدیگر دادوستدهای خانواده‌گی دارند؛ از جمله ازدواج، رفت‌وآمد وغیره. این گروه قومی اما اکنون در صده ۲۱ در کنار مشکل هویت با چالش‌های اجتماعی، فرهنگی، آموزشی و صحی نیز روبه‌رو هستند.

چالش‌های جدا از هویت

این اقلیت قومی همچنان با وضعیت تکان‌دهندۀ اجتماعی و صحی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. رحمت‌الله، یکی از جوگی‌های ولایت جوزجان می‌گوید که مردم برای آنان اجازه نمی‌دهند که حتا مُرده‌های‌شان را در گورستان‌های آنان دفن کنند و حتا برخی از مردم نمی‌خواهند که جوگی‌ها در مسجدهای آنان نماز بخوانند. رحمت‌الله می‌افزاید: «نه زمینی برای زنده‌گی داریم و نه هم گورستانی برای دفن مرده‌گان.»

واکنش‌های اجتماعی سبب می‌شود که آنان مرده‌های‌شان را از طرف شب و به گونۀ مخفیانه دفن خاک کنند. به همین ترتیب، جوگی‌ها به خدمات صحی نیز دسترسی چندانی ندارند. بزرگان این قوم می‌گویند که شفاخانه‌های دولتی و شخصی حاضر نمی‌شوند حتا زنان باردار این اقلیت قومی را زایمان دهند و به همین بهانه پول بیشتری از آنان تقاضا می‌کنند تا خود بیماران از درمان در مرکزهای صحی صرف‌نظر کنند. پروانه، خانم میان سال جوگی است. او در صحبت با خبرگزاری نشانه می‌گوید که بیش‌ترین زایمان‌های آنان توسط «کمپیرها» صورت می‌گیرد. کمپیرها، زنان سال‌خورده‌یی هستند و در این گروه قومی بیشتر این کمپیرها نقش طبیب را ایفا می‌کنند.

چادرنشینی سبب شده است که این گروه قومی بیش‌تر با چالش‌های صحی روبه‌رو شوند. نبود تشناب برای رفع حاجت و حمام برای غسل کردن از عمده‌ترین چالش‌های چادرنشینی شمرده می‌شوند. خانم پروانه توضیح می‌دهد که آنان مجبور هستند تنها از طرف شب تشناب بروند و یا حمام کنند. نبود اقامت‌گاه ثابت سبب شده است که بیشتر جوگی‌های خیمه‌نشین تشناب و یا حمام ثابتی نداشته باشند. این از ابتدایی‌ترین مشکلات قوم جوگی در کشور است.

در بیست سال پسین نهادهای دولتی و غیردولتی خدمات زیادی را برای بی‌جا شده‌گان داخلی ارایه کرده‌اند، اما ثابت نبودن هویت جوگی‌ها سبب شده است که هیچ نهاد داخلی و یا خارجی سراغ این اقلیت چادرنشین را نگیرد. محمد عمر، نمایندۀ دیگری قوم جوگی در ولایت جوزجان می‌گوید: «تا زمانی ‌که جایداد نداشته باشیم، حکومت برای ما شناس‌نامه نمی‌دهد و در نبود شناس‌نامۀ هویت، خبری از همکاری دولت و کمک‌های دفترهای بیرونی نیست.»

چادرنشینی زمانی لذت‌بخش است که فرد از شهرنشینی و هیاهوی شهر خسته شود و با امکانات کافی برای مدت کوتاهی به سوی کوه و یا دشت‌ها برود و چند روزی از طبیعت لذت ببرد، اما خیمه‌نشینی برای همۀ عمر مصیبت‌های زیادی را در پی دارد؛ از جمله هجوم خزنده‌گان و گزنده‌گان، سرمای زمستان و گرمای تابستان. جوگی‌ها می‌گویند که گژدم گزیده‌گی را کودکان آنان همه‌ساله تجربه می‌کنند.

تاکنون دربارۀ هویت و تاریخ حضور جوگی‌ها در افغانستان متن پژوهشی و مکتوب مستند وجود ندارد. از همین‌رو، بیش‌تر روایت‌های آنان به شکل شفاهی درج گزارش‌های خبری شده است. همچنان در قانون اساسی کشور نامی از قوم جوگی برده نشده است. گزارش‌های شفاهی وجود دارد که این گروه از مردمان «دوره‌گرد» هستند که در گذشته‌ها به علت نرفتن به خدمت سربازی و حاضر نشدن به پرداخت مالیه به دولت از دریافت تذکرۀ هویت محروم مانده و زنده‌گی دوره‌گردی را نسبت به سکونت ثابت ترجیح داده‌اند. روایت‌های دیگری نیز وجود دارند که جوگی‌ها دوره‌گردان آسیای میانه هستند که بیشتر آنان از کولاب تاجیکستان به افغانستان آمده‌اند. اما هیچ یکی از این روایت‌ها تاکنون مستند نشده است. حالا شماری از جوگی‌ها برای پیشرفت در زنده‌گی و مزیت‌های هویت سیاسی – قومی می‌خواهند تذکره بگیرند. تاکنون حتا شمار احتمالی و تخمینی نفوس جوگی‌ها نیز در کشور ثبت پرونده‌های دولتی کشور نشده است.

به تازه‌گی و برای نخستین بار در شهر شبرغان، مرکز ولایت جوزجان برای شماری از کودکان جوگی صنف ویژۀ آموزشی از سوی ریاست معارف این ولایت ساخته شده است. این یگانه صنف ویژۀ آموزشی برای جوگی‌‌های کشور است. در هیچ یکی از ولایت‌های دیگر کشور این امکانات برای جوگی‌ها فراهم نیست. همچنان این یگانه خدمت دولت به این اقلیت قومی شمرده می‌شود.

با این حال، خواست اصلی جوگی‌های افغانستان به این عنوان یک هویت قومی از دولت «دریافت تذکره و زمین برای بودوباش» است. آنان از دولت می‌خواهند که برای‌شان همانند اقوام دیگر ساکن در افغانستان، زمین توزیع کند تا کودکان‌شان بتوانند شامل مکتب شوند و بزرگان‌شان در فعالیت‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی کشور سهیم شوند.

مسوولان محلی اما تقصیر را به دوش خود بزرگان قوم جوگی می‌اندازند. میرویس ابدالی، رییس ادارۀ اقوام و قبایل در جوزجان خاطرنشان می‌سازد که هیچ یکی از نماینده‌گان قوم جوگی‌ تاکنون برای گرفتن زمین و یا حل مشکل‌شان به این ادارۀ مراجعه نکرده است. او اضافه می‌کند، در صورتی که جوگی‌ها برای دریافت زمین و یا حل مشکل‌های دیگر از دولت به گونۀ رسمی تقاضا کنند، ممکن است خدماتی برای آنان ارایه شود. آقای ابدالی همچنان از برگزاری یک نشست رسمی زودهنگام با نماینده‌گان این اقلیت قومی خبر می‌دهد.

اما مشکل جوگی‌ها تنها به ولایت جوزجان خلاصه نمی‌شود. آن چنانی که بزرگان این قوم می‌گویند، بیشتر جوگی‌ها در ده ولایت کشور به شمول کابل حضور پر رنگ دارند و بیشتر آنان از داشتن تذکره محروم هستند. با این حال، حل معضل بی‌هویتی قوم جوگی که ابتدایی‌ترین مشکل آنان شمرده می‌شود، نیازمند تدابیر و اقدام‌های گسترده‌یی است.

آمارهای تخمینی نشان می‌دهد که در حال حاضر حدود ۱۵۰ خانوادۀ چادرنشین جوگی در حومه‌های شهر شبرغان زنده‌گی می‌کنند. اما شمار تخمینی نفوس این اقلیت قومی تاکنون نزد هیچ نهاد دولتی و یا غیر دولتی ثبت نیست. این اقلیت قومی بنابر غفلت دولت به باد فراموشی سپرده شده است.