تنها یادگار زنده از نسل‌های گذشتۀ هرات همین بناهای تاریخی است که در سایۀ رشد سمارق‌گونۀ ساختمان‌های مدرن اما خودسر، روز‌ به ‌روز از کانون توجه مسوولان و مردم فاصله می‌گیرد و هر روز هرات با بخشی از هویت تاریخی خود وداع می‌گوید. شهری که تا چند سال پیش تنها چیزی که پای گردش‌گران داخلی و خارجی را به خود می‌کشاند، عطش دیدار کوچه و پس‌کوچه‌های خشتی و تاریخی، دالان‌ها و بازارچه‌های کوچک هرات و تماشای معماری منحصر به فرد گذشته‌گان در قالب آبده‌های باستانی این ولایت بود.

اکنون اما این نماها یک‌ به‌ یک در محاصرۀ بلندمنزل‌های مدرن و غیرقانونی قرار گرفته‌ و بافت شهر تاریخی هرات را شکافته‌‌اند. این بلندمنزل‌ها همچنان بخشی از هویت و حافظۀ تاریخی این شهر باستانی را بلعیده‌اند.

غلبۀ شهرسازی مدرن بر میراث‌های فرهنگی هرات نه تنها چهرۀ این شهر را عوض کرده است؛ بلکه ضربۀ مهلکی بر روند تلاش‌ها برای ثبت این ولایت باستانی در فهرست میراث‌های فرهنگی سازمان آموزشی، فرهنگی ملل متحد (یونسکو) نیز وارد کرده است. مسوولان ریاست اطلاعات و فرهنگ در هرات می‌گویند که روند ساخت‌وسازهای غیرمعیاری، خودسر و تخریب بخش‌هایی از شهر قدیم هرات همچنان ادامه دارد. آریا روفیان، رییس این اداره می‌افزاید که باوجود تلاش‌های آنان هنوز هم هیچ نهادی مانع این روند نشده است. به سخن آقای روفیان، در هژده ماه پسین دست‌کم ۳۰۰ مورد از تخلف‌ معماری و ساخت‌وساز در اطراف شهر قدیم را به ادارۀ شهرداری گزارش کرده‌اند و این اداره به عنوان یگانه نهاد مسوول تاکنون نتوانسته این روند را متوقف کند.

در نبود شهردار هرات اما کسی حاضر نیست در پیوند به این ادعای رییس اطلاعات و فرهنگ، پاسخی ارایه کند. شهردار هرات و هفت همکارش حدود یک ماه پیش به اتهام فساد مالی از سوی نیروهای امنیتی بازداشت و به کابل منتقل شده‌اند. از آن زمان تاکنون روند ارایۀ اطلاعات به مردم و رسانه‌ها در این نهاد به شدت با چالش مواجه شده است و پروژه‌های انکشافی این اداره نیز متوقف شده‌اند.

اما والی هرات هشدار می‌دهد که همۀ ساختمان‌های غیرمعیاری اطراف شهر قدیم هرات تخریب خواهند شد. سید وحید قتالی تأکید می‌ورزد که همۀ مسوولانی که در توقف روند ساخت‌وسازهای غیرمعیاری کنونی کم‌کاری کرده‌اند نیز به نهادهای عدلی و قضایی معرفی خواهند شد. والی هرات خاطرنشان می‌سازد که توسعه و تغییرات کنونی شهری در هرات هیچ تناسبی با روحیۀ باستانی و تاریخی این شهر ندارد و خاطره‌های جمعی مردم یک‌ به‌ یک در حال فراموشی قرار دارند.

بر اساس معیارهای سازمان یونسکو، هیچ ساختمانی در اطراف شهر قدیم هرات نباید بیش از هفت متر ارتفاع داشته باشد. این سازمان همچنان تأکید کرده است که در نمای ساختمان‌های جدید نیز باید از خشت کار گرفته شوند و طراحی آن با معماری سنتی همخوانی داشته باشد. افزون بر این، سازمان یونسکو حفر زیرزمینی در شهر قدیم هرات را کاملاً ممنوع اعلام کرده است.

با این حال، آگاهان امور فرهنگی در هرات خواهان پایان سیاستِ مدارا و سهل‌انگاری مسوولان در برابر عاملان ساخت‌وسازهای مدرن و غیرقانونی در اطراف شهر قدیم هرات هستند. عبدالقیوم وزیری، مسوول انجمن حامیان میراث‌های فرهنگی هرات می‌گوید که باید مسوولان دولتی ضرورت رعایت مقرره‌های یونسکو در حفاظت از بافت تاریخی شهر را به مردم آموزش دهند و با متخلفان نیز برخورد جدی‌تری صورت بگیرد.

هرچند بر اساس ادعای مسوولان ریاست اطلاعات و فرهنگ هرات، سال روان با اختصاص دست‌کم ۲۵۰ میلیون افغانی بودجه، سال استثنایی برای مرمت و حفظ آبده‌های باستانی هرات بوده است، اما به نظر نمی‌رسد که حفظ و نگه‌داری چند بنای تاریخی کمکی به ثبت هرات در فهرست سازمان یونسکو باشد.

کارشناسان فرهنگی در ولایت هرات تأکید می‌ورزند که باید میان حفظ هویت تاریخی هرات و توسعۀ شهری در این ولایت، تعادل متناسبی برقرار شود تا فرصت جذب گردش‌گران داخلی و خارجی و جلب کمک‌های نهادهای بین‌المللی از جمله یونسکو همچنان حفظ شود.