نویسنده: ابومسلم خراسانی

عمر صدر، پژوهش‌گر و استاد دانشگاه «امریکایی – افغانستان» در تازه‌ترین پژوهش خود زیر عنوان «جمهوری و دشمنان آن» نظام جمهوری حاکم در افغانستان را پس از نشست بُن به بررسی گرفته است. به باور آقای صدر، در حال حاضر «جمهوری شریر» بر کشور تسلط دارد که در این نوع جمهوریت قیود قانون اساسی، دموکراسی مناظره‌یی و فضیلت شهروندی فعال رعایت نمی‌شوند. این کتاب از سوی دفتر مطالعات استراتژیک افغانستان به چاپ رسیده است.

عمر صدر در این کتاب تأکید می‌ورزد، در حالی که طالبان به عنوان یک گروه توحش‌زا و خشونت‌گستر شمشیر را برای نابودی جمهوری پس از بُن از نیام برکشیده‌اند، مسوولان اجرایی دستۀ اول نظام جمهوری در افغانستان همانند موریانه‌ها با سیاست‌های ناسنجیده، قوم‌گرایی، تعصب، فساد گسترده و خویش‌خوری شیرازۀ جمهوریت را در افغانستان نابود می‌کنند و زمینه‌های سوء‌استفاده‌ از امکانات دولت را مهیا می‌سازند تا جمهوریت و جمهوری‌خواهی در افغانستان بدنام و بی‌ارزش شود و این نظام سرانجام از درون بپوسد.

در واقع اگر طالبان با جنگ و خشونت می‌خواهند بساط جمهوری را بردارند، برخورد زمام‌داران پسانشست بُن نظام جمهوری حاکم در کشور را با فساد، قوم‌گرایی و خویش‌خوری از درون نابود کرده‌ است. آنانی که امروز سنگ جمهوری‌خواهی را بر سینه می‌کوبند و در عقب نام جمهوری پنهان می‌شوند، فراموش کرده‌اند که هیچ یکی از ویژه‌گی‌های جمهوری‌خواهی در وجود آنان دیده نمی‌شود. فساد پیشه‌گانی که دار و ندار مردم را به یغما برده‌اند و در این دو دهه هیچ کار بنیادین برای تغییر جامعه و رسیدن به حالت مطلوب انجام نداده‌اند، حالا می‌خواهند از نام جمهوریتی که خود آنان بانی و آغازگر ویرانی آن هستند، سوء استفاده کنند تا این نظام بقای آنان در قدرت را تضمین کند.

نظام جمهوری حاکم در افغانستان حالا با دو دشمن بسیار خطرناک روبه‌رو است؛ طالبان خشونت‌گستر و افراطی و زمام‌داران فسادپیشه و قوم‌گرا. خشونت و فساد به عنوان دو دشمن خطرناک از درون و بیرون نظام بر جان جمهوریت چسبیده‌اند تا همانند موریانه‌های مضر آن را از درون و بیرون ویران کنند.

طالبان دشمنی خود را با نظام جمهوری به گونۀ واضح و صریح اعلام کرده‌اند، اما دشمنان درونی جمهوریت بسیار خطرناک‌تر هستند. آنان از نظام جمهوری تنها برای ماندن در قدرت سیاسی استفاده می‌کنند و خودشان تا گلو در فساد غرق‌اند. این قشر تنها مصرف ترکاری‌شان 30 میلیون دالر در سال می‌رسد. در جامعه‌یی که بیش از پنجاه درصد نفوسش در فقر و تنگ‌دستی به سر می‌برد و شیوع موج سوم کرونا نان و نوا را از سفرهای شهروندانش ربوده است، مقام‌های ردۀ نخست دولت هفده نوع گوشت مصرف می‌کنند و با لباس‌های اُتوزده و چهره‌های خسته‌کن شعارهای دروغین دفاع جمهوریت و جمهوری‌خواهی را سر می‌دهند.

خویش‌خوری و فساد در اداره‌های دولتی تا حدی است که افغانستان در صدر فاسدترین کشورهای دنیا قرار گرفته است. در حال حاضر وضعیت حاکم در کشور طوری است که فضیلت مدنی در وجود نخبه‌گان قدرت وجود ندارد و از سوی دیگری شهروندان رنج‌دیدۀ افغانستان در غم نان و جان خود گیر مانده‌اند و شهروندی فعال در این کشور به چشم نمی‌خورد. با توجه به چنین شرایط همین نخبه‌گان خودمحور و فسادپیشه هستند که جمهوری را از مسیر اصلی آن منحرف ساخته و آن را به یک «جمهوری شریر» و منفوری بدل کرده‌اند که در آن هیچ یکی از ویژه‌گی‌های جمهوریت دیده نمی‌شود.

اگر قرار باشد روزی دشمنان جمهوریت محاکمه شوند، باید دشمنان درونی و بیرونی آن مورد بازپرس قرار بگیرند. اگر قرار باشد روزی عدالت در این سرزمین تأمین شود و دشمنان مردم افغانستان که خون می‌خورند و کمر آدم‌کشی بسته‌اند نیز به دادگاه کشانده شوند، حاکمان و مقام‌های ردۀ نخست دولت در صدر فهرست قرار خواهند داشت.

مطمیناً دشمنان درونی جمهوریت نیز به خاطر دزدی‌، خویش‌خوری و خوردن حق مردم روزی محاکمه خواهند شد؛ زیرا در دادگاه جمهوریت همۀ آنان به شهروندان افغانستان پاسخ‌گو هستند. حالا پرسش این است ‌که دشمنان جمهوریت چه کسانی‌اند و چه ویژه‌گی‌ها و مولفه‌هایی دارند؟ داکتر عمر صدر، پژوهش‌گر و استاد دانشگاه در شرایط بسیار حساس و به موقع این پرسش را مطرح کرده است. پاسخ این مسأله بسیار روشن است. کسانی که در ردۀ نخست مقام‌های دولتی قرار دارند و هیچ کاری برای کشیدن جمهوریت از حالت شریر به حالت مطلوب نمی‌کنند، آنان دشمنان اصلی نظام جمهوری در کشورند.

این بحث در حالی مطرح است که جمهوریت و امارت از یک‌سال به این‌سو به عنوان دو دال گفتمان قدرت در افغانستان بدل شده‌اند. بنابر این کالبدشکافی امارت به بحث جداگانه‌یی نیاز دارد، اما آن چنانی که پیداست جمهوریت به عنوان یک گفتمان حاکم در افغانستان از دشمنان درونی خود ضربۀ بیشتری دیده است و شیرازۀ آن میان‌تهی و شریر شده است.