وجود هزاران مسجد و مدرسۀ دینی در هرات که شمار قابل توجهی آن‌ها از کنترل و نظارت دولت بیرون است، نگرانی‌ها را نسبت به استفادۀ گروه‌های افراطی از این مراکز، شدت بخشیده است. آمارهای ریاست حج و اوقاف در ولایت هرات نشان می‌دهد که دست‌کم ده هزار مسجد در این ولایت میزبان نمازگذاران و حضور کودکان و جوانانی است که برای آموزش‌های دینی به این مراکز مراجعه می‌کنند.

عبدالخالق حقانی، رییس این اداره می‌گوید که از میان حدود ده هزار مسجد در این ولایت، تنها شش هزار و ۵۰۰ مسجد در ریاست حج و اوقاف ولایت هرات ثبت شده‌اند. آقای حقانی می‌افزاید که اداره تحت امرش نیروی انسانی کافی برای ثبت و نظارت از حدود ۳۵۰۰ مسجد دیگر در این ولایت ندارد.

این آمار تنها مسجدهای این شهر را در بر می‌گیرد، در حالی که هم‌اکنون صدها مدرسۀ دینی دیگر در ولسوالی‌های هرات سرگرم آموزش کودکان و جوانانی هستند که مسوولان دولتی نه از وجود آن‌ها آگاهی دارند و نه هم بر محتوای مضامین درسی آن‌ها نظارت دارند. این امر نگرانی شماری از باشنده‌گان هرات را نیز به دنبال داشته است.

فرید نیازی از دانش‌جویان دانشگاه هرات می‌گوید که نبود نظارت دولت بر تریبون مسجدهای هرات، فرصت استثنایی را در اختیار گروه‌های فرصت‌طلب و افراطی دینی قرار داده است. به گفتۀ او، گروه‌های تندرو دینی و نزدیک به طالبان شماری از مسجدهای هرات را به مرکز ترویج افکار ضد دولتی و سربازگیری از میان جوانان تبدیل کرده‌اند. آقای نیازی می‌افزاید که دولت باید مانع ترویج بنیادگرایی و تبلیغ گروه‌های تندرو در برابر نظام موجود در کشور شود تا به سخن او، مخالفان نظام سیاسی از مسجدها و مدرسه‌های دینی هرات سوء استفاده نکنند.

همزمان با این، شورای ولایتی هرات نیز می‌خواهد که مسوولان ریاست حج و اوقاف راه‌حل مناسبی را برای نظارت از مدرسه‌های دینی و مسجدهای خارج از کنترل این اداره جست‌وجو کنند. محمد سردار بهادری، عضو شورای ولایتی هرات می‌گوید که دولت باید هرچه زودتر برای بیرون کردن مسجدهای هرات از کنترل گروه‌های تندرو و مخالف نظام، اقدام کند. آقای بهادری نسبت به آمار ارایه‌شده از سوی ریاست حج و اوقاف تردید دارد. به باور او، نظارت بر شش هزار و ۵۰۰ مسجد ثبت شده در هرات از سوی این اداره عاری از حقیقت است.

این عضو شورای ولایتی هرات خاطرنشان می‌سازد که در حال حاضر، هزاران مسجد در هرات بیرون از نظارت دولت فعالیت دارند که در شماری از آن‌ها مخالفان مسلح دولت سرگرم تبلیغات گسترده در برابر نظام حاکم بر کشور و شست‌وشوی فکری کودکان و جوانان هستند.

در همین حال، آگاهان امور نیز بر ضرورت نظارت از مسجدها و مضامین درسی در مرکزهای آموزش دینی در این ولایت تأکید می‌کنند. محمد نعیم امینی، آگاه امور در هرات بر این باور است که با توجه به تأثیرگذاری عمیق تریبون مسجدهای هرات بر مردم، نیاز است تا دولت به صورت دوام‌دار بر فعالیت این مسجدها نظارت کند. به باور او، تجربه نشان داده است که ریشۀ شماری از رویدادهای امنیتی و انجام حمله‌های انتحاری ارتباط مستقیم با فعالیت آزادانۀ گروه‌های تندرو دینی در مسجدهای کشور دارد.

گروه‌های بنیادگرا بیش‌تر از مرکزهای دینی و مسجدها برای ترویج افکار تندروانه و بسیج افکار عمومی در برابر دولت استفاده می‌کنند. از همین رو، آگاهان هشدار می‌دهند که ادامۀ این روند می‌تواند به بحرانی‌تر شدن وضعیت امنیتی در ولایت هرات و ایجاد حوادث ناگوار امنیتی در این شهر منجر شود.