شامگاه شنبه (سوم عقرب) محبوب‌الله کوشانی، رهبر پیشین سازمان انقلابی زحمت‌کشان افغانستان (سازا) در آلمان درگذشت. با مرگ او پروندۀ سازمانی یکی از مهم‌ترین جریان‌های دادخواهانۀ افغانستان معاصر بسته شد، اما میراثی که از کارنامۀ این سازمان برجا باقی ماند، کماکان زنده و جاری است.

کوشانی در سال 1323 خورشیدی در شهر فیض‌آباد، مرکز ولایت بدخشان دیده به جهان گشود. دورۀ مکتب را در لیسۀ حبیبیۀ کابل سپری کرد و سپس برای تکمیل تحصیلاتش به ماسکو شوروی رفت و در رشتۀ اقتصاد سیاسی تا مقطع کارشناسی درس خواند.

کار سیاسی او اما از همان دورۀ مکتب در کابل آغاز شد، زمانی که در کابل، ساکن خانۀ محمدطاهر بدخشی، رهبر و بنیان‌گذار سازمان انقلابی زحمت‌کشان افغانستان (سازا) بود و عملاً تربیت سیاسی او زیر نظر بدخشی شکل گرفت. به همین دلیل بود که کوشانی پس از اعدام بدخشی به رهبری این سازمان رسید.

دست کم سه دوره را می‌توان برای زنده‌گی سیاسی محبوب‌الله کوشانی بر شمرد:

فعالیت در سازا

کوشانی از سال‌های جوانی در حلقۀ سیاست‌گران و سیاست‌گذاران (محفل انتظار) و سپس سازمان انقلابی زحمت‌کشان افغانستان (سازا) نشست و برخاست داشت و به رغم آن که به صورت رسمی، دیرتر به این سازمان پیوست، از اعضای جوان و تأثیرگذار آن سازمان شمرده می‌شد. سجایای نیکو، آداب‌دانی، آگاهی و سواد او را عمده‌ترین ارکانی دانسته‌اند که موقعیت او را برای رهبری این سازمان پس از اعدام طاهر بدخشی تقویت کرد. کوشانی پس از سال 1358 خورشیدی رهبری این سازمان را به دست گرفت و تا همکاری رسمی این سازمان با دولت حزب دموکراتیک خلق در این سمت باقی ماند.

همکاری با دولت حزب دموکراتیک خلق

در میزان 1366 خورشیدی سازمان انقلابی زحمت‌کشان افغانستان (سازا) به رهبری محبوب‌الله کوشانی با حزب بر سر اقتدار دموکراتیک خلق افغانستان به رهبری داکتر نجیب‌الله، پس از سال‌ها مخالفت، در پی پروسۀ آشتی ملی، پرتکل همکاری امضا کردند. در پی این توافق، فعالیت (سازا) علنی و قانون‌مند شد. شمار زیادی از کادرهای سازا به مناصب دولتی رسیدند. کوشانی نیز، به عنوان دبیر اول این سازمان به معاونت نخست‌وزیری و وزارت پلان رسید اما به زودی از همکاری دست کشید.

از  سرگیری فعالیت سیاسی

در بهار سال 1388 خورشیدی پس از پانزده سال غربت، محبوب‌الله کوشانی به افغانستان برگشت و با همکاری شماری از شخصیت‌های سیاسی دیگر حزب آزاده‌گان را تأسیس کرد و از همین آدرس در انتخابات ریاست جمهوری سال 1388 خورشیدی به رقابت پرداخت. این دورۀ کار سیاسی کوشانی امیدواری زیادی را برای تغییر فضای موجود سیاسی خلق کرد، اما متأسفانه به بار ننشست و حزب آزاده‌گان پس از کناره‌گیری و درگذشت تدریجی اعضای درجه یک آن، کم کم به انفعال گرایید.

در دهۀ حاضر با آن‌که کوشانی مرتب میان آلمان و افغانستان در رفت‌وآمد بود، اما فعالیت سیاسی خاصی از او به مشاهده نرسید. عمده‌ترین کار او تدوین اسناد سازا و دست‌نوشته‌های مرشدش محمدطاهر بدخشی گفته شده است، اما روشن نیست که آیا مرگ مجال تکمیل این مهم را برای او داده است یا خیر؟