هراتِ پس از طالبان اگر چه چهره عوض کرده و به ظاهر تبدیل به شهری پیشرفته با نهادهای مدنی، جوانان پویا و مدرن شده است، اما تندروی مذهبی زیر سایۀ مدارا و درایت ناکافی مسئولان در حال رشد است و آیندۀ این شهر را تهدید می­‌کند.

گروه‌­ها و شخصیت‌­های مذهبی متعددی با قرائت تندروانه از دین هم‌واره سعی کرده‌­اند،‌ سدی باشند در برابر جریان‌­های اندیشه­‌گرا و فاصله گرفتن مردم از باورهای غلط‌ افراطی‌مذهبی حاکم بر جامعه.

یکی از این شخصیت‌­ها مجیب­­‌الرحمن انصاری خطیب مسجد جامع گازرگاه هرات است، کسی که به لطف نطق­‌ها و خطابه‌­های تند و آتشین خود در برابر حکومت، جامعۀ جهانی و جوانان روشن­فکر به فردی مطرح و پرحاشیه برای طیف تندروی مذهبی در هرات تبدیل شده است.

لغو کنسرت شفیق مرید خوانندۀ افغان، حمایت از تظاهرات در برابر کنسولگری آمریکا در هرات به دنبال شایعۀ‌ آتش زدن برگه‌­های از قرآن شریف در آمریکا و موضع­‌گیری تند او در برابر برنامۀ ستاره افغان شبکۀ طلوع، بخشی از حوادثی بوده‌­اند که پس از سخنرانی او و آشوب هوادارانش درهرات رقم خورده‌­اند. اما اخیرا آقای انصاری در خطبۀ نماز جمعه 29 قوس، بار دیگر سخنانی را بر زبان راند که برای شمار زیادی از مردم هرات زنگ خطر یک هرج و مرج جدید تعبیر شد.

آقای انصاری ضمن حمایت از افرادی که خانۀ یک شخص را در ناحیۀ هفتم شهر به ظن مرکز فحشا به آتش کشیده بودند گفت که دست آن‌ها را می­‌بوسد. او گفت که پیش از این از وجود این مرکز به نیروهای امنیتی خبر داده، اما مسئولان با آن برخوردی نکرده اند.

علاوه بر ­این، خطیب مسجد جامع گازرگاه هرات می‌گوید، پس از این در شمال شهر هرات اگر افرادی را به اتهام­‌هایی چون شراب‌خواری، زنا و قماربازی دستگیر کنند، حد شرعی را بر آن‌ها جاری خواهد کرد. او می­‌گوید که دیگر منتظر عمل­کرد حکومت نخواهد نشست.

او افزوده که اگر دارالافتای آن‌ها تصمیم بر قطع دست یک دزد بگیرد، حتا اگر تمام نهادهای حقوق بشری مخالف باشند، دست دزد قطع خواهد شد. او گفت که این روند را از حاشیۀ آرام‌گاه خواجه عبدالله انصاری آغاز می‌کند و امیدوار است به‌زودی در شهر و تمام افغانستان گسترش یابد.

واکنش مردم

این موضع­‌گیری تند آقای انصاری اگر چه برای شهروندان هرات جدید و دور از تصور نبوده، اما سکوت مردم را نیز به دنبال نداشته است.

آرین آرون می‌­گوید، اعلان چنین موضعی ضعف حکومت محلی را نشان می‌دهد، چرا که فرصت داده‌­اند یک شخص این چنین واضح و آشکار سخن از به دست گرفتن قوانین بزند و این یعنی به حکومت هیچ ارزشی قایل نیست. او می‌گوید، در چنین شرایطی که طالبان به دنبال این هستند که نشان بدهند، دولت افغانستان به اصطلاح خودشان «دولت کفری» است و از همین، به حیث یک حربه به عنوان قتل عام سربازان و مردم افغانستان استفاده می‌کنند، چنین اقدامی از سوی مجیب­‌الرحمن در واقع تایید گفتار آن‌ها و پشتیبانی از نوع نگرش حکمرانی طالبان است.

عزیز نیکیار کنش­‌گر و روزنامه­‌نگار نیز بر این باور است؛ زمانی‌­که‌ شخصیت‌های سیاسی و افراد حکومتی برای مشروعیت یافتن و جذب مخاطب به درگاه و دفتر آقای انصاری می‌روند و با او وارد معاملۀ سیاسی در سطح محلی می‌شوند، طبیعی­ست که او به خود این اجازه را می‌دهد و خلاف قانون عمل می­‌کند.

او می­‌گوید، نکتۀ دیگر این ماجرا این است که ریاست حج و اوقاف هرات هیچ مکانیزم و برنامه‌یی برای خطبه‌های روز جمعه ندارد و نظارتی نیز بر گفته‌های متولیان مذهبی از سوی نهادهای مربوط صورت نمی‌گیرد. بنا متولیان مذهبی پر نفوذ با فهم و قرائت خاص از متن دینی دربارۀ مسایل، آزادانه و اکثرا افراط‌‌گرایانه حرف می‌زنند. به باور او این مساله در دراز مدت می­‌تواند منجر به عملکرد فراقانونی مریدان و پیروان این متولی مذهبی شود و آن‌ها دست به اعمال خودسرانه بزنند، و عملکرد خشن خود را که برآمده از دل فتواهای متولی مذهبی‌شان است توجیه کنند.

اما والی هرات به نظر می­‌رسد موضع محتاطانه‌­­ای در قبال خطیب مسجد جامع گازرگاه دارد. او ضمن تایید دریافت گزارش این سخنرانی می­‌گوید، وظیفۀ متولیان مذهبی تبلیغ و سخنرانی در مورد مفاسد و ناهنجاری­‌های اخلاقی است.

عبدالقیوم رحیمی ضمن تاکید بر این نکته که آقای انصاری دوست شخصی اوست، می‌­گوید، در سایۀ دموکراسی همه افراد حق دارند نظرات خویش را بیان کنند، اما تنفیذ و اجرای قانون وظیفۀ او؛ نهادهای عدلی و قضایی است.

کلیپ سخنرانی تند خطیب مسجد جامع گازرگاه هرات ظرف چند روز اخیر در فضای مجازی بارها و بارها به اشتراک گذاشته شده است. کلیپی که نشان می­‌دهد، هنگام سخنرانی او، افرادی با لباس ویژه به شکل رژۀ نظامی از جلوی صف نمازگزاران عبور می‌­کنند. شماری از هواداران او با نشر این کلیپ از سخنان او اعلان حمایت کرده‌­اند. بخش قابل توجهی از کاربران فیسبوک اما این سخنان را زنگ خطری برای رشد افراطی­‌گری مذهبی در هرات عنوان کرده‌­اند. هم‌چنان فعالان مدنی هرات می­‌گویند، بیان چنین نظراتی از سوی یک مبلغ مذهبی پرطرفدار می­‌تواند نتایج ناگواری برای هرات به‌دنبال داشته باشد.

سیداشرف سادات فعال مدنی در هرات می‌­گوید، علی­‌رغم این‌که دولت در اجرای قوانین ضعف‌هایی­ دارد، اما این نمی‌­تواند دلیلی باشد برای تشکیل گروه‌­های موازی با دولت و انجام فعالیت‌­های خودسرانه.

به هرحال باور بر این است که هرات توانای­‌های بالقوه و بالفعل زیادی برای رفتن به سوی افراط‌‌گرایی دارد و سکوت فعالان مدنی در کنار کمبود کنش‌گران نواندیش دینی و غیر فعال بودن جریان‌های دانشجویی اندیشه‌گرا، میدان را برای قرائت‌های تندروانه و جریان های بنیادگرا خالی کرده است.