مردم هرات بیشتر از هر شهروند افغانستان با کلمۀ خودکشی برخورد داشته‌­اند. آمار تکان‌دهندۀ خودکشی در این ولایت نشان می­‌دهد که هر شش ساعت بیشتر از یک نفر اقدام به خودکشی می‌­کنند. که البته 70 درصد این آمار را زنان به خود اختصاص داده‌­اند.

روایت خودکشی زنان در هرات تقریبا به یک پدیدۀ معمول تبدیل شده است و رسانه‌­ها، نهادهای حامی زنان و حامیان حقوق بشری بی‌­­آن‌که در جستجوی راهی برای حل این معضل باشند منتظرند تا بار دیگر با شیوه­ای فجیع‌­تر از نوع خودکشی مواجه شوند.

هربار که در هرات خودکشی دردناکی رخ می­‌دهد، دوباره خیلی‌­ها تلنگری می­‌خورند که شاید خودکشی نیز دلیل بزرگتری از اختلافات کوچک درون خانواده دارد و شاید یکی از راه‌‏های فریاد است. فریاد اعتراض به انبوهی از نابسامانی‌­ها، شرایط فرهنگی، افسردگی، اختلافات طبقاتی، تنش‌­های خانوادگی و مشکلات اقتصادی.

هر شب کوچه‌­های تاریک هرات و درختان ناژوی این شهر شاهد گریه­‌های مادران و خانواده‌­هایی است که داغ از دست دادن فرزندان جوان‌شان خلوت شبانۀ آن‌ها را پر می­‌کند.

افزایش آمار خودکشی در هرات

نرخ خودکشی به‌ویژه در میان زنان هرات ظرف سال‌های اخیر روند رو به افزایش را طی کرده است و هم اکنون در هر شبانه‌روز شفاخانۀ مرکزی هرات میزبان دست کم پنج بیماری است که به یکی از شیوه‌های در دسترس، اقدام به خودکشی کرده‌­اند.

محمد عارف جلالی سرطبیب شفاخانۀ مرکزی هرات می‌­گوید، از اول سال تا کنون به صورت میانگین روزانه پنج نفر در هرات اقدام به خودکشی کرده‌­اند. یعنی در هرماه حدود 150 نفر . داکتر جلالی می­‌گوید، این شفاخانه دست­‌کم 1180 تن را به دلیل اقدام به خودکشی تحت مراقبت‌­های ویژه قراره داده است که از میان آن‌ها 14 تن جان باخته‌­اند. شش تن از این جان باختگان زنان بوده‌­اند که شعله‌­های آتش خودسوزی آن‌ها را به کام مرگ فرستاده است. او می‌­گوید، آمار خودکشی در هرات نسبت به سال‌پار، افزایش ده درصدی را نشان می­‌دهد.

شیوه‌­های معمول خودکشی

اگر چه آمار خودسوزی در هرات رفته‌رفته رو به کاهش است، اما شیوه­‌های در دسترس و جایگزینِ خودسوزی نگذاشته‌­اند تا آمار خودکشی­‌ها در هرات کم شود. خوردن مواد مسموم از جمله مرگ موش، حلق‌­آویز کردن، خودکشی با مواد اسیدی و شوینده، خوردن بیش از حد دارو و هم‌چنان خودسوزی از شیوه­‌های معمول خودکشی در میان قربانیان آن در هرات محسوب می­‌شوند.

اما متخصصان می­‌گویند، افرادی که دست به خودکشی می‌زنند، حتا در صورت زنده ماندن، با مشکلات آزاردهنده‌­ای دست و پنجه نرم خواهند کرد و سیستم بدن‌شان با مشکلات جدی روبرو می­‌شوند که تا پایان عمر آن‌ها را در عذاب نگه‌میدارد.

داکتر عبدالقدوس حیدریان، متخصص داخلۀ عمومی از موظفین شفاخانۀ هرات است. او معمولا بیشتر از سایر هم‌کارانش با افرادی مواجه می‌­شود که به حالت نیمه­‌جانِ ناشی از اقدام به خودکشی به شفاخانه منتقل شده‌اند.

 او می‌گوید، افرادی که دست به خودکشی می‌­زنند، وابسته به شیوه­ای که به‌کار گرفته‌­اند فرصت‌های متفاوتی برای زنده ماندن دارند.

به گفتۀ او آن‌هایی که به سراغ خوردن تابلیت می‌­روند، باید قبل از سه‌ساعت به مرکز درمانی انتقال داده شوند و اما افرادی که مواد سمی، به‌خصوص مرگ‌موش را می‌بلعند، بیشتر از نیم ساعت فرصت ندارند.

عوامل خودکشی در هرات

در شکل­‌گیری خودکشی‌­ها در هرات عوامل مختلفی نقش دارند. عواملی مثل سن، جنسیت، سطح تحصیل، مجرد یا متاهل بودن افراد، میزان درآمد و پیوند­های عاطفی حاکم بر خانواده. اما دورۀ سنی 15 تا 25 سال در بین تمام افرادی که اقدام به خودکشی کرده­‌اند مشترک بوده است. محمد فرید فایض، روانشناس در هرات می­‌گوید، علاوه بر موارد فوق، خشونت­‌ها و منازعات خانوادگی، افسردگی و اختلالات روانی دلایل عمدۀ خودکشی در هرات را تشکیل می­‌دهند. او می­‌گوید، خانواده‌ها باید در تربیت و پرورش اعضای خانواده فعالانه نقش بازی کنند و تمام تلاش خود را برای ایجاد فضای صمیمی هم‌راه با آرامش در محیط خانواده به خرج دهند.

اگر چه زنان هفتاد درصد آمار خودکشی‌­ها در هرات را به خود اختصاص داده‌­اند، اما ادارۀ امور زنان این ولایت می‌­گوید، در جمع‌­آوری دقیق این آمار موفق نبوده است. سمیه طاهری، مدیر عمومی حقوق ادارۀ امور زنان هرات می­‌گوید، از ابتدای سال‌جاری تا کنون تنها 45 قضیه اقدام به خودکشی و خودسوزی به ادارۀ آن‌ها رسیده است.

او می‌­پذیرد که آمار واقعی به شدت بیشتر از این شمار است، اما به گفتۀ او زنان به دلیل عرف حاکم بر جامعه و احساس سرافکندگی خانواده‌­های‌شان حاضر به ثبت موارد خودکشی اعضای خانوادۀ خود نیستند.

خودکشی در میان افراد، نسبت به سن و موقعیت اجتماعی شان متفاوت است. گروهی از جوانان از آن به عنوان نوعی فریاد و اعتراض استفاده می­‌کنند و شماری از جمله زنان هرات برای رهایی از شرایط دشوار زندگی‌­های مشترکِ تحمیل شده بر خود.

با همه این­‌ها به نظر می­‌رسد جای خالی یک پژوهش همه‌­جانبه در مورد عوامل، شیوه‌­ها و راه‌کارهای پیش­‌گیری از خودکشی در هرات به شدت محسوس می‌شود.

عبدالله سلجوقی، هرات