پس از سقوط حکومت طالبان جلوگیری از کشت کوکنار و مبارزه با تولید مواد مخدر در کشور یکی از اساس‌ترین چالش‌های موجود در برابر حکومت افغانستان دانسته می‌شود. با وجود مصرف میلیون‌ها دالر در امر مبارزه و ریشه‌کن ساختن کشت کوکنار، هنوز هم کشاورزان در ولایت‌های ناامن و در مناطق زیر حاکمیت مخالفان مسلح دولت مصروف کشت، برداشت و نشتر زنی خشخاش هستند.

کشت کوکنار و تولید مواد مخدر بزرگ‌ترین منبع عایداتی مخالفان مسلح دولت به ویژه گروه طالبان شناخته می‌شود. بر اساس گزارش‌های تحقیقی، گروه طالبان از طریق عواید ناشی از قاچاق مواد مخدر، خود را تمویل و تجهیز نظامی می‌کنند تا در برابر نیروهای امنیتی در جبهات مختلف از شرق تا غرب و از جنوب تا شمال بجنگند.

با این حال، افزایش کشت و برداشت کوکنار در مناطق زیر کنترل گروه طالبان در ولایت سرپل، حکومت محلی این ولایت را نگران ساخته است. مسوولان محلی ولایت سرپل می‌گویند که امسال جنگ و  ناامنی در این ولایت سبب شده است که زمین‌های زیادی کوکنار کشت شوند و محصولات این گیاه نسبت به سال پار دو برابر خواهد بود. سید اسدالله دانش، معاون شورای ولایتی سرپل در صحبت با خبرگزاری نشانه می‌گوید: «حدود هفتاد درصد از خاک ولایت سرپل در اختیار گروه طالبان قرار دارد و تنها مرکز این ولایت و مراکز ولسوالی‌ها در اختیار دولت است.» به گفتۀ او، در مناطق زیر کنترل گروه طالبان، امسال نسبت به هر زمان دیگر کوکنار بیش‌تر کِشت شده است. آقای دانش می‌افزاید، از این‌که بیش‌تر ساحات زراعتی در ولسوالی‌های صیاد، سوزمه‌قلعه و سان‌چارک در اختیار طالبان قرار دارد، آن‌جا بیش‌تر کوکنار کشت شده است.

همچنان ذبیح‌الله امانی، سخنگوی والی سرپل در صحبت با خبرگزاری نشانه می‌گوید: «قرار گزارش‌های رسیده به مقام ولایت سرپل در مسیر شاهراه جوزجان – سرپل، ساحات ناامن ولسوالی‌های صیاد، کوهستانات و برخی از ساحات ولسوالی سوزمه‌قلعه و سان‌چارک کوکنار کشت شده است و حکومت محلی تصمیم دارد با راه‌اندازی عملیات ویژه کشتزار‌های کوکنار را در این مناطق نابود کند.» آقای امانی می‌افزاید که پولیس ولایت سرپل امسال در تناسب به سال‌های گذشته، از ترافیک و قاچاق مواد مخدر در این ولایت بیش‌تر جلوگیری کرده است. مسوولان محلی ولایت سرپل اما مشخص نمی‌سازند که چند هکتار زمین در این ولایت کوکنار کشت شده است.

ذبیح‌الله امانی اضافه می‌کند که گروه طالبان در مناطق تحت حاکمیت‌شان به کشاورزان اجازۀ کشت کوکنار را می‌دهند و پس از برداشت حاصلات، آن را از نزد مردم جمع‌آوری و به بیرون از کشور قاچاق می‌کنند. آقای امانی کشت کوکنار و قاچاق مواد مخدر در ولایت سرپل را یگانه منبع تمویل گروه طالبان عنوان می‌کند و خاطرنشان می‌سازد که طالبان از پول مواد مخدر، خود را تجهیز می‌کنند و با نیروهای امنیتی می‌جنگند. آمارهای پولیس ولایت سرپل نشان می‌دهد که تنها در یک سال پسین حدود 500 کیلوگرام تریاک در عملیات‌های مختلف از مربوطات این ولایت کشف و ضبط شده است.

نورآغا فیضی، سخنگوی پولیس ولایت سرپل می‌گوید: «در ساحاتی که زیر کنترل دولت است حتا یک جریب‌ زمین هم کوکنار کشت نشده، اما در ساحاتی که زیر تهدید بلند امنیتی قرار دارند،  طالبان کشاورزان را مجبور به کشت کوکنار می‌کنند.» آقای فیضی می‌افزاید که حتا در بعضی موارد افراد مسوول طالبان در بخش جمع‌آوری عشر و ذکات با افرادی که برای جمع‌آوری حاصلات کوکنار از سوی طالبان گماشته شده‌اند، به خاطر تقسیم پول باهم درگیر می‌شوند.

آن‌چنانی که مسوولان امنیتی این ولایت می‌گویند، محصولات کوکنار پس از برداشت، از ولایت سرپل به ولایت‌های، فاریاب، هرات، غور و بلخ قاچاق می‌شود. پولیس ولایت سرپل همچنان از بازداشت 11 قاچاق‌بر مواد مخدر در کم‌تر از یک سال گذشته در این ولایت خبر می‌دهند. به گفتۀ آنان، دوسیه‌های این قاچاق‌بران مواد مخدر در نهادهای عدلی و قضایی کشور زیر دوران است.

هرچند وزارت زراعت، آبیاری و مال‌داری کشور همه‌ساله فرآورده‌های بدیل کوکنار را برای کشاورزان در سراسر کشور معرفی می‌کنند و با دهقانان وسایل و بذرهای رایگان کمک می‌کنند تا از کشت کوکنار دوری کنند، اما ناامنی، ناداری و عواید بُلندی که از بابت فروش محصولات کوکنار به دست می‌آید، سبب می‌شود که کشاورزان با وجود دریافت کمک‌ها و گیاه‌های بدیل‌ کشاورزی، دوباره به کشت کوکنار روی بیاورند.

محمد سلیم رنجبر، رییس ادارۀ زراعت، آبیاری و مال‌داری ولایت سرپل در صحبت با خبرگزاری نشانه می‌گوید: «ما برنامه‌ها و پروژه‌های بدیل معیشت را برای کشاورزان در مقابل کشت کوکنار پیشنهاد کردیم که شامل هفت برنامه می‌شود.» آقای رنجبر می‌افزاید که ساخت سردخانه‌ها برای کشمکش، کِشت گیاه الویرا، کشت گُل زعفران و کشت گیاه هِنگ می‌تواند بدیل خوبی برای کشت تریاک باشد، اما شماری از آنان حاضر نیستند این گیاه‌های بدیل را کشت کنند. همچنان به سخن او، برخی دیگری از این کشاورزان از سوی گروه طالبان وادار به کشت کوکنار می‌شوند. آقای رنجبر به این باور است که مافیای محلی و بین‌المللی در کِشت کوکنار در ولایت سرپل دست دارند و مبارزه با مواد مخدر در این ولایت نهایت دشوار است.

رییس ادارۀ زراعت، آبیاری و مالداری ولایت سرپل در این باره توضیح می‌دهد: «تا جایی ‌که اطلاع دارم امسال مافیای مواد مخدر حتا تخم اصلاح شدۀ خشخاش را در اختیار کشاورزان قرار داده‌ است که محصولات‌شان در هر فصل سه تا چهار بار حاصل می‌دهد؛ درحالی که در گذشته فقط یک بار کشاورزان از زمین‌های‌شان حاصل برمی‌داشتند.»

خبرنگار نشانه که شخصاً به کشتزارهای کوکنار در ولایت سرپل رفته است و با مسوولان محلی، امنیتی و روسای زراعت و مبارزه با مواد مخدر در این ولایت از نزدیک مصاحبه کرده است، موفق نشده است که مساحت دقیق کشتزارهای کوکنار را در سرپل به دست بیاورد. اداره‌های مسوول می‌گویند که ادغام وزارت امور داخله با وزارت مبارزه با مواد مخدر سبب شده است که ریاست‌های مبارزه با مواد مخدر در ولایت‌ها به سطح یک مدیریت در تشکیل فرماندهی پولیس تنزیل یابد و از همین رو، آنان موفق نشده‌اند که مساحت دقیق کشتزارهای کوکنار را در این ولایت، ثبت داشته باشند.

این همه درحالی است که افغانستان در بالاترین رده‌های تولید مواد مخدر در جهان است. بر بنیاد گزارشی که در سال گذشته میلادی «2019» از سوی «سیگار» یا ادارۀ بازرس ویژۀ امریکا برای بازسازی افغانستان نشر شد، افغانستان هنوزهم در میان همۀ کشورهای جهان از نظر تولید و قاچاق مواد مخدر، در صدر قرار دارد.