جشن‌گرفتن طولانی‌ترین شب سال، رفته‌رفته جز جدایی‌ناپذیر رسوم مردم هرات شده است.

تا چند سال پیش اگر در این شب جشنی هم گرفته می‌شد در سکوت و محدود به چهاردیواری خانه‌ها بود، اما حالا شمار برنامه‌های ویژۀ این مناسبت، آن‌قدر زیاد است که فرهنگیان هرات به سختی می‌توانند از بین هفت یا هشت برنامۀ بزرگ یکی را انتخاب کنند.

همه‌ساله هراتیان با خرید میوه‌ و آجیل‌های مخصوص به استقبال این شب می‌روند.

جمع شدن در خانۀ بزرگان خانواده، دورهمی‌های دوستانۀ جوانان و آشنایان، شهنامه‌خوانی و اشعار حافظ، خوردن تنقلات و میوۀ خشک در شب چله و پذیرایی از مهمان با هندوانه و انار، بخش‌هایی از برنامه‌های این شب در هرات است.

دفتر دوربین یکی از نهادهای فرهنگی در هرات است که میزبان بزم فرهنگی به مناسبت شب‌یلدا بود. بزمی با حضور سیاست‌مداران، نویسندگان، شاعران، خبرنگاران و فعالان مدنی با محتوای شعر، موسیقی و شهنامه.

نوراحمد کریمی مسئول فرهنگ‌سرای دوربین می‌گوید، آن‌چه برنامۀ آن‌ها را از دیگر برنامه‌های ویژۀ یلدا متمایز می‌کند حضور عبدالقیوم رحیمی والی هرات و حمایت مالی او از این برنامه است.

او هم‌چنان‌که شور و شعف خود را به‌خاطر استقبال زیاد مدعوین از برنامه نمی‌تواند پنهان کند، می‌گوید، از این‌که هر سال بر شمار برنامه‌های مناسبتیِ فرهنگی هرات افزوده می‌شود، خوشحال است.

هم‌زمان روح‌الامین امینی نویسنده و شاعر در هرات که امشب از بانیان یکی از جشن‌های شب‌یلدا در هرات بوده می‌گوید، هرات به عنوان یکی از پایتخت‌های فرهنگی پارسی‌زبانان، با مناسبت‌هایی مثل جشن‌یلدا، جشن مهرگان و جشن نوروز پیوند جداناپذیر دارد. او می‌گوید، نسل جوان هرات اما پس از سال‌ها دوباره به این میراث فرهنگی بزرگان خویش احساس تعلق نشان داده و برای تجلیل هرچه بهتر از این شب برنامه می‌ریزد.

هم‌زمان خیراحمد ساغرمل از میزبانان جشن شب‌یلدا در رستورانت ۵۰-۵۰ در هرات می‌گوید، محدودیت‌های ناشی از مخالفت با این آیین‌های باستانی توسط گروه‌های تندرو نسل جوان را به پاسداری از این فرهنگ بیش‌از‌پیش انگیزه بخشیده است. او می‌گوید، پاسداری ازین فرهنگ و سنن وظیفۀ همه آن‌هایی‌ست که دغدغۀ فرهنگ و آیین‌های باستانی را دارند.

اما یکی از نکات برجستۀ شب‌یلدا در هرات شاید مراسم ویژۀ دختران و پسران جوانی‌ست که در حال گذر از فصل نامزدی هستند. فاطمه از شرکت کنندگان جشن شب‌یلدا می‌گوید، در شب یلدا در هرات پسران جوان برای نامزدان خود آجیل، میوه و لباس زمستانی می‌برند و بدین‌گونه این شب را جشن می‌گیرند.

به باور کارشناسان فرهنگی، یلدا نمادی‌است از سیاهی‌ روزگار که هرچه طولانی باشد سر‌انجام عمر آن بسر می‌آید.

روح‌الامین امینی حتا بر این باور است که در واقع منظور از برگزاری جشن شب‌یلدا این نیست که یک دقیقه بیشتر برای بودن شب زمان داریم، بلکه فردای آن خورشید زمان بیشتری مهمان زمینیان خواهد بود و عمر روشنی طولانی‌تر خواهد شد.

عبدالله سلجوقی، هرات