سال‌هاست که انکار هویت مستقل زنان، عدم اختیار و ارادۀ آنان برای داشتن زند‌ه‌گی همسان با مردان و هیچ پنداشتن این قشر جامعه در اذهان عمومی جامعۀ مردسالار افغانستان به عنوان یک فرهنگ نهادینه شده است. وجود زن در جامعه‌یی به شدت سنتی و زن‌ستیز افغانستان از سال‌ها به این‌سو نه تنها نفی شده است؛ بلکه هیچ گاهی به عنوان یک جنس متفاوت، توانا و شایستۀ جایگاه ویژه در جامعه پذیرفته نشده است. فارغ از تحولات دو دهۀ پسین، زنان تقریباً هیچ زمانی در افغانستان جایگاه‌ اصلی‌شان را به عنوان نیم‌پیکر جامعه در اجتماع، سیاست و اقتصاد نداشته‌اند و جامعه از پذیرش ابتدایی‌ترین شناسۀ یک زن که «نام» است، نیز انکار می‌کند.

حتا پس از مرگ نیز زنان این سرزمین به نام همسر، خواهر و مادر مردان یاد می‌شوند و نام‌شان در حاشیه‌های اعلامیه‌های ترحیم نیز جایش را پیدا نکرده است. زنانی که حتا در هنگام مرگ از هویت‌شان انکار می‌شود. اما سه سال پیش درست در پانزدهم سرطان سال ۱۳۹۶، عده‌یی از زنان و دختران جوان در غرب کشور، در برابر این هویت‌کُشی صدا بلند کردند و به کلیشه‌های غیرعادلانۀ شکل گرفته در اذهان جامعۀ مردسالار کشور اعتراض کردند.

آنان کارزاری را زیر عنوان «نامم کجاست؟» راه‌اندازی کردند. این کارزار اکنون سه ساله شده است. ماجرایی که مردان و زنان بی‌شماری را از افغانستان، ایران و کشورهای منطقه تا اروپا و امریکا با خود همراه کرده و اکنون به یکی از معروف‌ترین و جدی‌ترین کارزارهای عرصۀ زنان تبدیل شده است.

 درست سه سال پیش، لاله عثمانی، دختر جوان در هرات که تازه‌گی از دانشکدۀ شرعیات دانشگاه هرات فارغ شده بود، به این نتیجه رسید که باید در برابر ادامۀ انکار هویت زنان وارد اقدام شد. خانم لاله می‌گوید که برای نخستین بار وقتی اعلامیۀ ترحیم همسر یکی از شاعران معروف کشور را در فضای مجازی دید، متوجه شد این شاعر نیز از درج نام همسرش در اعلامیه فوتی خودداری کرده است. لاله می‌افزاید که از این کار برآشفته شد و انتظار نداشت که یک شخصیت فرهیخته و اهل قلم افغانستان نیز در برابر افکار مردسالارانۀ حاکم بر جامعه سر تسلیم فرود آورد.

این اتفاق تلنگری بود برای لاله و دوستانش که برای راه‌اندازی کارزار «نامم کجاست» وارد عمل شوند و با راه‌اندازی هشتگی در فضای مجازی زیر این عنوان دادخواهی کنند. این کارزار با استقبال غیر قابل انتظار مردان و زنان داخل و خارج از افغانستان روبه‌رو شد.

اعلامیه‌های ترحیم و سنگِ قبرهای بی‌هویت

در جریان سه سال گذشته و به دنبال آغاز کارزار نامم کجاست، انتشار اعلامیه‌های ترحیم زنان در فضای مجازی که در آن خبری از درج نام زنان نیست با اعتراض و پرسش‌های اعضای این کارزار مواجه شده است. اعتراضی که معمولا از سوی وابسته‌گان زنان با پاسخ قناعت‌بخشی همراه نیست.

لاله عثمانی می‌گوید که تکان دهنده‌ترین قسمت این کارزار برای او هنگامی بوده است که یک مرد میان‌سال در گفت‌وگو با او اعتراف کرده است که تا زمان مرگ مادرش در کهن سالی نمی‌دانست که نام مادرش چیست. خانم لاله می‌گوید که تعصب‌های جنسیتی و زن‌ستیزی‌های جاگرفته در باور و اندیشۀ شهروندان کشور، باعث شده است تا مردان این سرزمین حتی پس از مرگ از گرفتن نام مادر، همسر و دخترشان احساس شرم کنند.

او تأکید می‌کند که قبرستان‌های هرات و شهرهای مختلف کشور مملو از قبرهایی است که در آن‌ها نیز هویت زنان به عنوان فردی مستقل پذیرفته نشده است و نام زنان بر سنگِ قبرشان نیز درج نیست. خانم لاله خاطرنشان می‌سازد که اساسی‌ترین دلیل آغاز و ادامۀ کارزار نامم کجاست، مبارزه با همین اندیشه‌هایی است که سال‌ها هویت زنان را گروگان گرفته است.

موفقیت کارزار «نامم کجاست» در گرو همراهی قانون‌گذاران

سه سال پس از ادامۀ کارزار نامم کجاست که در روزهای نخست موفقیت آن بیش‌تر به سرابی بدون نتیجه شباهت داشت، اکنون مدیران این کارزار در جست‌وجوی راه‌های بهتری برای اثرگذاری بیش‌تر بر جامعه‌ هستند؛ راه‌هایی نظیر درج نام مادران در تذکره‌های (شناس‌نامه‌) برقی و تغییر برخی از قوانین افغانستان.

لاله عثمانی که اکنون در حال برنامه‌ریزی و مدیریت برنامه‌های ویژۀ به مناسبت سه ساله‌گی کارزار «نامم کجاست» می‌باشد، می‌گوید که همراهی چهره‌های شاخص، سیاست‌مداران و افراد سرشناس در درون و بیرون از افغانستان با این کارزار، روزنۀ امیدی است که بتواند تغییراتی عمیقی را در ساختار سنتی و مردسالارانۀ جامعۀ افغانستان به وجود آورد؛ تغییراتی را که او می‌خواهد در قوانین افغانستان به میان آورد.

خانم لاله می‌گوید که با پایان کارزار یک هفته‌یی «نامم کجاست؟» که از امروز (یکشنبه، پانزدهم سرطان) کلید خواهد خورد، طرح تغییر قوانین از سوی برخی از نماینده‌گان مردم در مجلس مطرح خواهد شد؛ طرحی که یکی از نکات آن درج نام مادران در تذکره‌های الکترونیکی است.

کارزار «نامم کجاست؟» پیش‌بینی می‌شود با اشتراک‌گذاری پیام‌های دادخواهی در شبکه‌های مجازی در روزهای آتی یک بار دیگر خبر ساز شود. پیامی که می‌گوید: «زن به ‌عنوان انسان مستقل، دارای هویت مستقل است. ما برای شکستن تابوی نام‌گرفتن زن در جامعه، با تلاش برای درج نام مادر در کنار نام پدر در اسناد مختلف به ویژه درج نام مادر در تذکره، با نوشتن مقاله‌ها، برگزاری گفتمان‌ها و به چالش کشیدن قوانین و رفتارهای اجتماعی که هویت مستقل زن را زیر پرسش می‌برد، فعالیت‌های خود را به پیش می‌بریم.»