فساد جمهوریت و خشونت امارت؛ هدیه‌های نظام‌های حاکم بر افغانستان
cristinaaziz
28 November 2020جمهوریت و امارت دو گفتمان غالب و دو دال اساسی نظام‌هایی شمرده می‌شوند که بخش‌هایی از جغرافیای ستم‌دیدۀ این سرزمین را در قلمرو خود دارند. شهروندان کشور در بیست سال گذشته جمهوریت و امارت را با نمودارها و ویژه‌گی‌هایی می‌شناسند که این نظام‌ها از خود بیرون داده‌‌اند.
فساد گسترده و خویش‌خوریِ در نظام جمهوریت و خشونت‌گستری و ماشین کشتار در امارت از برجسته‌ترین و جهنده‌ترین نمودارهایی‌‌‌اند که این دو نظام از خود به نمایش گذاشته و زنده‌گی را برای مردم این سرزمین دشوار و در مواردی ناممکن ساخته‌اند. روز گذشته یکی از کاربران شبکه‌های اجتماعی از کشورهای دارندۀ «بمب اتم» خواهش کرده بود که یک بمب را در این سرزمین بیندازد تا شهروندان از مرگ تدریجی نجات پیدا کنند. با این حال، این دیدگاه یک شهروند بیان‌گر این است که مردم این سرزمین تا چه حدی از زنده‌گی در این جغرافیا بیزار هستند.
فساد جمهوریت
نظام جمهوریت در اصل تداعی‌کنندۀ عدالت، برابری، توسعه و پیشرفت است. در واقع جمهوریت بروزدهندۀ ارزش‌هایی است که با مردم‌سالاری، توسعه‌گرایی، عدالت‌گستری، قانون‌مندی، مبارزه با فساد و نشاندن خواست‌های برقم مردم بر کرسی روی کار می‌آید. شهروندان یک جغرافیا برای جمهوریت رأی می‌دهند و بخشی از صلاحیت‌های خود را به نظام می‌سپارند تا این نظام سیاسی به نماینده‌گی از آنان اعمال صلاحیت کند و عدالت را سرمشق خود قرار دهد.
در افغانستان اما جمهوریت نام و نشان دیگری دارد. در جمهوریت افغانستان خبری از عدالت‌گستری، قانون‌مندی و شایسته‌سالاری نیست و این جمهوریت در دام خویش‌خوری، فساد و فرار از قانون گیر مانده است. ادوارد لیتواک، نمایندۀ جامعۀ جهانی در توییتی نوشته است که رییس عمومی امنیت ملی افغانستان در نشست «ژنوا» با ساعت 250 هزار دالری‌اش از جامعۀ جهانی خواهش می‌کرد که برای «انسانیت و برادری» به افغانستان کمک کنند. این نمایندۀ جامعۀ جهانی از مچ دست رییس امنیت ملی کشور گرفته و برایش گفته است که بیا در نخست ساعت‌های مان را برای «انسانیت و برادری» تبدیل کنیم.
در واقع ادوارد لیتواک با این توییتش در آستانۀ برگزاری نشست «ژنوا» طعنه و تلنگری زده است که ساختارهای دولت افغانستان چگونه در فساد و خویش‌خوری غرق شده‌اند و پول‌هایی که برای استوار نگه‌داشتن جمهوریت، دموکراسی و نظام‌سازی به افغانستان کمک می‌شوند، به جیب افراد زورمند می‌ریزد.
هرچند سابقۀ جمهوریت به کودتاه داوودخان بر می‌گردد، اما وقتی نظام جمهوریت پس از نشست «بُن» در افغانستان شکل گرفت، فساد مالی و «چور ملی» بخشی از این نظام بوده است. لقب فاسدترین کشور دنیا زادۀ جمهوریتی است که حتا یک شفاخانۀ اساسی در پایتختش وجود ندارد و روزانه تا 700 ویزۀ بیماری از کشورهای همسایه‌اش می‌گیرد. کشورهای کمک‌کننده نیز در گسترش و حیف‌ومیل این پول‌ها نقش دارند. آن‌ها زمینۀ فساد مالی به فرماندهان جهادی و ملیشه‌های وابسته به این فرماندهان را مهیا کرده‌اند تا دار و ندار ملت و پول‌های کمک شده به افغانستان را به یغما ببرند.
خشونت امارت
امارت با خشونت‌گستری، خلق ماشین کشتار، تعصب‌ورزی، دیگرستیزی و انجام حمله‌های انتحاری در افغانستان معنا پیدا می‌کند. این نظام هرچند در این اواخر با فساد مالی آلوده شده و خویش‌خوری و فساد در آن نیز سیطره یافته است، اما بیشتر به خشونت‌گرایی در میان شهروندان کشور شهرت دارد. در واقع راز ماند‌گاری و نیروهای پیش‌برندۀ این نظام، خشونت‌های عریان و ماشین کشتاری است که آنان ایجاد کرده‌اند. همان طوری که ابن خلدون، متفکر و جامعه‌شناس مسلمان و نویسندۀ کتاب معروف «مقدمه» عصبیت را نیروی پیش‌برندۀ تاریخ می‌داند به همان‌سان نیروی پیش‌برندۀ امارت «خشونت» است.
در دو دهۀ گذشته مردم افغانستان از بلندای ستیغ بدخشان تا روستاهای قندهار و از دشت‌های هرات تا کوه‌های هندوکش، وحشی‌ترین خشونت‌ها را از میل تفنگ و واسکت‌های انتحاری امارت متحمل شده‌اند. بمب‌گذاری‌های انتحاری، حمله‌های بی‌امان، کشتار غیرنظامیان، تخریب جاده‌ها، کشت و قاچاق مواد مخدر از مشهورترین نمودارهایی بوده‌اند که امارت از خود به جا گذاشته است. باشنده‌گان پایتخت و کلان‌شهرهای دیگر کشور هیچ گاهی این خشونت‌ها را فراموش نخواهند کرد. دانشگاه کابل و چوک دهمزنگ، حملۀ مرگ‌بار شاه‌شهید و صدها حملۀ دیگری از حافظۀ مردم افغانستان حذف نشده و نخواهند شد. تصویر خشونت‌گرایی امارت همیشه در ذهن‌ها ماندگار است.
در بیست سال گذشته شهروندان گرسنه، جنگ‌زده و غم‌دیدۀ افغانستان در میان این دو سنگ خورد شده و تحقیر شده‌اند و در مسجد، دانشگاه و خانه خون ریخته‌اند. جمهوریت نان و نوا را با فساد و خویش‌خوری از سفره‌های مردم گرفته است و آنان را در پشت درهای بستۀ همسایه‌ها تحقیر و توهین کرده است و امارت خون، قتل و کشتار را فعال کرده و روزگار سیاه و تاریک مردم را تاریک‌تر ساخته و زمینۀ نفس کشیدن و راحتی از مسجدها و دانشگاه‌ها نیز گرفته است.
با این حال، جمهوریت غنی با پشتیبانی آمریکا و امارت طالبان با پشتیبانی پاکستان آن چنانی که لازم است، خدمات شایسته و کافی را برای ملت تقدیم نکرده است. همچنان نظام‌های حاکم بر جغرافیای کشور که شامل جمهوریت و امارت می‌شوند، نیز به جز فساد، جنگ و خشونت هدیۀ دیگری برای شهروندان کشور تقدیم نکرده است.
