حکومت افغانستان با وجود عالمی از مخالفت‌ها بر روند توزیع شناس‌نامه‌های برقی، این روند را برخلاف قانون مصوب 1393 مجلس نماینده‌گان آغاز کرده است. به دنبال آن با مرزبندی‌های زبان فارسی، دری و تاجیکی آتش این اختلاف‌ها را شعله‌ور ساخته و در تازه‌ترین مورد با ثبت 54 قوم جدیدی در فهرست شناس‌نامه‌های برقی، روند توزیع شناس‌نامه‌ها را از یک روند ملی به یک رویکرد انتقام‌جویانه و قومی تقلیل داده است.

بر اساس فهرستی که از سوی ادارۀ احصاییۀ و معلومات نشر شده است، شمار زیادی از قبایل یک‌تبار به عنوان قوم‌های مستقل در سیستم توزیع شناس‌نامه‌های برقی درج شده‌اند. این اقدام واکنش‌های تند گروه‌های مختلف اجتماعی و سیاسی را به دنبال داشته است. از آغاز توزیع شناس‌نامه‌های برقی تاکنون همۀ مراحل روند توزیع آن بدون شکل‌گیری اجماع عمومی و اتفاق‌نظر گروه‌های قومی موجود در کشور صورت گرفته است.

از هویت‌ستیزی گرفته تا تحمیل هویت قومی یک قوم بر سایر اقوام، دامن زدن به اختلاف‌های زبانی، اجباری‌سازی روند توزیع شناس‌نامه‌های برقی از طریق تهدید کارمندان دولتی، بازنشسته‌گان، معلولان و بازمانده‌گان شهدا به قطع حقوق در صورت خودداری از گرفتن شناس‌نامه‌های برقی و اینک قوم‌سازی‌های جعلی از عمده‌ترین مواردی به شمار می‌روند که حکومت بدون درنظرداشت خواست عمومی مردم افغانستان، آن را عملی کرده است.

پخش فهرستی از قبایل متعلق به یک گروه قومی زیر نام قوم‌های جداگانه‎یی که درج سیستم توزیع شناس‌نامه‌های برقی شده واکنش‌های تندی را به دنبال داشته است. از مقام‌های بلندرتبۀ حکومتی تا فعالان سیاسی، مدنی و آگاهان امور اجتماعی به این فهرست واکنش نشان داده و آن را نفاق‌افگنی قومی، تعصب آشکار و تقلیل هویت شهروندی و ملی به هویت قومی عنوان کرده و از پیامد‌های ناگوار این اقدام قوم‌گرایانه هشدار داده‌اند.

بر بنیاد فهرستی از اقوامی که توسط ادارۀ احصاییه و معلومات در سیستم توزیع شناس‌نامه‌ها ثبت شده است، نام بیش از پانزده قبیلۀ هزاره به عنوان گروه‌های جداگانه‌یی دیده می‌شود. یعقوب یسنا، یکی از نویسنده‌گان هزاره در واکنش به این دسته‌بندی قومی جعلی می‌نویسد: «معلوم نیست که این قوم‌سازی بر چه اساس و به درخواست چه کسانی صورت گرفته است» در حالی که به گفتۀ او، تشخیص گروه‌های قومی یکی بر مبنای اسناد تاریخی و اجماع علمی و دیگری بر مبنای درخواست و بررسی آن مبنی بر این‌ که این گروه مدعی «قوم مستقل» باشد، صورت می‌گیرد.

آقای یسنا همچنان می‌افزاید که ادارۀ احصاییۀ مرکزی نام محله‌هایی را به نام قوم ثبت کرده است و افزون بر آن بدون آن‌ که گروه‌هایی را که این اداره به عنوان قوم به ثبت رسانده، درخواست قوم مستقل را کرده باشند به عنوان قوم شناخته شده‌اند. یعقوب یسنا به «شیخ‌علی» به عنوان یک منطقه اشاره کرده و علاوه می‌کند که شیخ‌علی در فهرست ادارۀ احصاییه و معلومات به نام قوم ثبت شده است و همچنان قبیلۀ «نیک‌پی» که در اسناد تاریخی متعلق به قوم هزاره است به عنوان قوم مستقل ثبت شده است.

بر اساس این فهرست، ولایت بدخشان افزون بر تاجیک و اوزبیک به هشت گروه قومی دسته‌بندی شده است که همۀ آنان به لحاظ تباری تاجیک هستند. اشکاشمی، شغنانی، واخانی، پامیری، روشانی، منجانی، سنگلیجی و یفتلی به عنوان گروه‌های قومی مستقل ثبت سیستم توزیع شناس‌نامه‌های برقی شده‌اند که با هیچ معیار و منطقی جور در نمی‌آید.

ولسوالی اشکاشم، یکی از ولسوالی‌های مرزی بدخشان است. گذشته از این ‌که باشنده‌گان این ولسوالی تاجیک‌اند و خود را تاجیک می‌دانند در هیچ یکی از اسناد تاریخی قومِ به نام اشکاشمی به ثبت نرسیده است و گمان نمی‌کنم که اشکاشمی‌ها درخواست ثبت گروه قومی مستقل را داده باشند.

ولسوالی‌های شغنان و واخان با آن ‌که زبان‌های محلی خود را دارند، اما به لحاظ تباری متعلق به قوم تاجیک‌اند، ساکنان ولسوالی‌های مرزی بدخشان بیشتر اسماعیلی مذهب‌ هستند و این هویت مذهبی مستقل دلیل بر این نمی‌شود که بر محور آن گروه‌های قومی جداگانه‌یی ایجاد کنند.

حبیب حمیدزاد، یکی از کاربران شکبه‌های اجتماعی در برگۀ فیس‌بوکش نوشته است: «اغلب شهرستان‌های اسماعلیه‌نشین بدخشان در پهلوی زبان پارسی، زبان خاص محلی خود را نیز دارند که این معنایش متعلق بودن به نژاد غیر از تاجیک نیست. پامیر نام یک منطقۀ جغرافیایی در بدخشان است؛ نه نام نژادی و هویتی.«

همچنان «روشان» منطقه و بخشی از ولسوالی شغنان است که در فهرست گروه‌های قومی توزیع شناس‌نامه‌های برقی به عنوان قوم مستقل ثبت شده است. این کار نشان‌دهندۀ اوج بی‌خبری مسوولان توزیع شناس‌نامه‌های برقی می‌باشد که حتا از یک منطقۀ جغرافیایی چندین قوم تراشیده‌اند. همین‌گونه بیشتر باشنده‌گان ولسوالی یفتل بدخشان تاجیک و بخش دیگری آنان اوزبیک‌تبار اند و افزون بر این که در هیچ یکی از اسناد تاریخی ساکنان این منطقه گروه قومی مستقل نبوده‌اند، خود را نیز تاجیک و یا اوزبیک می‌دانند.

آگاهان امور سیاسی به این باورند که مرزبندی‌های اجباری قومی و جعل هویت‌ها زمینه‌ساز نفاق قومی و چندپارچه شدن افغانستان و پایان روند ناکام ملت‌سازی می‌‎باشد. محمد اکرام اندیش‌مند، یکی از نویسنده‌گان کشور در واکنش به دسته‌بندی قومی حکومت در برگۀ فیس‌بوکش نوشته است: «افغانستان هیچ‌ گاهی در طول تاریخ تا این حد دچار تفرقه و گسست قومی نشده و هیچ زمام‌داری در افغانستان این ‌گونه مردم این کشور را به سوی تفرقه و نفرت قومی نبرده است.» به باور آقای اندیش‌مند، رویکردی را که حکومت افغانستان در پیش گرفته به تقلیل هویت شهروندی و ملی به برگۀ قومی و نابودی روند دولت – ملت انجامیده است.

ادارۀ احصاییه و معلومات اما طی اعلامیه‎یی می‌گوید که درج نام اقوام جدید در فهرست هویت‌های قومی بر اساس درخواست این گروه‌های قومی صورت گرفته است. منتقدان و معترضان اما می‌گویند، اگر گروه‌ها و افرادی به دلیل این که در مقایسه با دیگران در محرومیت به سر برده‌اند و درخواست قوم جدیدی را کنند، به شمار نفوس افغانستان در این کشور گروه‌های قومی شکل خواهد گرفت که هیچ مبنای علمی، منطقی و عقلانی ندارد.

محمد سرور دانش، معاون دوم ریاست جمهوری کشور در واکنش به این عمل طی اعلامیه‎یی واکنش نشان داده و می‌گوید: «آن ‌چه از طرف ادارۀ ملی احصاییه و معلومات به عنوان فهرست اقوام برای درج در تذکرۀ الکترونیکی نشر شده، فاقد جنبۀ مسلکی و علمی است.»

همچنان صلاح‌الدین ربانی، رهبر حزب جمعیت اسلامی اقدام اخیر ادارۀ احصاییه و معلومات را برنامه‎یی از پیش طرح‌ریزی شده عنوان می‌کند و می‌نویسد: «این برنامه ادامۀ تحرکاتی است که از چندی به این‌سو برای تضعیف نظام، دامن زدن به اختلاف‌های قومی و صدمه زدن به یک افغانستان متحد توسط یک حلقۀ خاصی روی دست گرفته شده است.» آقای ربانی خطاب به مسوولان حکومت می‎افزاید: «بیشتر از این با عزت مردم افغانستان بازی نکنید و دست از این بازی‌های غلط بردارید.»

همین گونه عبدالطیف پدرام، رهبر حزب کنگرۀ ملی و از منتقدان سرسخت روند توزیع شناس‌نامه‌های برقی با بیان این مطلب که در شرایط کنونی هیچ موضوعی بیشتر از دفاع از هویت برای آنان اولویت ندارد، در برگۀ فیس‎بوکش نوشته است: «شوونیست‌ها در این دو سه روز پسین نه تنها خطوط قرمز سیاسی؛ بلکه همۀ خطوط انسانی، شهروندی، اخلاقی و هموطنی را لگدمال کرده‌اند.»

از سوی دیگر، عطا محمد نور، عضو رهبری جمعیت اسلامی نیز در برگۀ فیس‌بوکش با انتقاد از تکه و پاره کردن گروه‌های قومی گفته است که پیامدهای این اقدام نه تنها به نفع مردم و کشور نیست؛ بلکه بیشتر در مخالفت با روحیۀ همزیستی واحد ما قرار دارد. به باور آقای نور، اقدام اخیر ادارۀ احصاییه و ‌معلومات مبنی بر تقسیم برخی از اقوام کشور به نام محلات و مناطق، تلاش نفاق‌افگنانه، خلاف روحیۀ ملی، مغرضانه و به دور از عقلانیت و خردورزی است. عطا محمد نور با دادن هشدار از پیامدهای این حرکت، تأکید می‌ورزد که افغانستان بیش از هر زمان دیگری به همسویی، وحدت و یک‌پارچه‌گی نیاز دارد. به سخن او، هر گونه تلاشی در جهت متفرق ساختن‌ مردم، دشمنی با وحدت ملی در این سرزمین است.

منتقدان ایجاد گروه‌های قومی از سوی ادارۀ احصاییه و معلومات، می‌گویند که این اداره اقوام غیرپشتون (تاجیک، اوزبیک و هزاره) را به گروه‌های قومی متعددی تقسیم کرده؛ در حالی که قوم پشتون نیز به قبایل متعددی تقسیم شده‌اند، اما آنان را به عنوان گروه‌های قومی مستقل به ثبت نرسانده است. به باور منتقدان، این اقدام ادارۀ احصاییه و معلومات تبعیض‌آمیز بوده و به هدف چندپارچه ساختن گروه‌های قومی بزرگی مانند تاجیک، اوزبیک و هزاره به هدف متفرق ساختن این گروه‌های قومی در میان خودشان صورت گرفته است.