به دنبال شدت جنگ و سقوط مناطق زیادی به دست طالبان، شمار زیادی از ولسوالی‌های بدخشان نیز یکی پی دیگری به تصرف گروه طالبان درآمده‌اند. در پنج روز گذشته بیش از بیست ولسوالی این ولایت بدون مقاومت و درگیری به گروه طالبان واگذار شده و نیروهای امنیتی و خیزش‌های مردمی به گونۀ گروهی تسلیم طالبان شده‌اند و یا به کشور تاجیکستان و مناطق مرزی عقب‌نشینی کرده‌اند.

ولسوالی‌های تگاب، کشم، شهر بزرگ، تیشکان، ارگو، درایم، یتفل پایان، راغستان، یاوان، بهارک، جرم، وردوج، شهدا، خاش، ارغنج‌خواه، زیباک، واخان، اشکاشم، شغنان، شکی، نسی، مایمی، کوفاب، خواهان از ولسوالی‌هایی‌اند که به دست گروه طالبان سقوط کرده‌اند.

جنگ‌جویان گروه طالبان با تصرف ولسوالی‌های جرم، بهارک، شهدا، یفتل و راغستان کنترل مسیر رفت‌وآمد به ولسوالی‌های دوازده‌گانۀ مرزی این ولایت را در اختیار گرفته‌اند. ولسوالی‌های زیباک، اشکاشم، واخان، شکی، نسی، مایمی، کوفاب و خواهان از ولسوالی‌های مرزی بدخشان به شمار می‌روند که نیروهای امنیتی مستقر در این ولسوالی‌ها بدون این که طالبان قصد حمله را داشته باشند، منطقه را ترک و به تاجیکستان فرار کرده‌اند.

منابع محلی در بدخشان می‌گویند که بسیاری از ولسوالی‌ها بدون درگیری و مقاومت به جنگ‌جویان گروه طالبان واگذار شده‌اند. منابع محلی که از افشای نام‌شان خودداری می‌کنند، می‌گویند که به آنان دستور داده شده است تا در برابر طالبان مقاومت نکنند و منطقه را به طالبان واگذار کنند.

باشنده‌گان ولسوالی‌های مرزی بدخشان نیز می‌گویند که نیروهای امنیتی از دو روز به این‌سو شماری از ولسوالی‌ها را ترک کرده‌اند و از جنگ‌جویان گروه طالبان نیز خبری نیست تا این ولسوالی‌های مرزی را تصرف کنند. حمیدالله، باشندۀ ولسوالی مایمی می‌گوید: «نیروهای امنیتی بیرون شدند، طالبان هم نیستند و مردم محل کنترل ولسوالی را به دست دارند». رسانه‌های تاجیکستان گزارش می‌دهند که بیش از یک هزار نیروی امنیتی وارد خاک این کشور شده‌اند.

کمیتۀ امنیت ملی تاجیکستان با نشر خبرنامه‌یی می‌گوید که بیش از یک هزار نیروی امنیتی در پی حملۀ طالبان از ولسوالی‌های شکی، خواهان، نسی، مایمی، شغنان و اشکاشم وارد خاک تاجیکستان شده‌اند. درازای مرز تاجیکستان با ولسوالی‌های مرزی بدخشان که به دست طالبان سقوط کرده است،910 کیلومتر می‌باشد و نیروهای امنیتی از طریق پل‌های عبوری در مناطق مرزی با تاجیکستان از مرز عبور کرده‌اند.

منابع محلی در بدخشان می‌گویند که شمار زیادی از نیروهای امنیتی و خیزش‌های مردمی در بیش از 20 ولسوالی بدخشان فرصت عبور از مرز را نیافتند و با تسلط طالبان بر این ولسوالی‌ها به گروه طالبان پیوسته‌اند.

سقوط بی‌پیشینۀ ولسوالی‌ها، افتادن سلاح و جنگ‌افزارهای نظامی به دست طالبان و تسلیم شدن نیروهای امنیتی و خیزش‌های مردمی به این گروه پرسش‌های زیادی را در میان مردم و گروه‌های سیاسی – اجتماعی خلق کرده است. گمان‌ها بر این است که سقوط ولسوالی‌ها و افزایش قدرت‌نمایی طالبان ریشه در جنگ‌های استخباراتی دارد و از پهلوهای پنهان آن مردم بی‌خبرند.

عبدالرووف انعامی، عضو مجلس نماینده‌گان کشور می‌گوید که سقوط ولسوالی‌ها به دست طالبان و عدم مقاومت در برابر آنان پهلوهای پنهان استخباراتی دارد. به گفتۀ آقای انعامی، درخواست مکرر نظامیان و نماینده‌گان مردم بدخشان در نشست‌های مجلس برای دریافت کمک و تجهیزات نظامی جهت مقابله با گروه طالبان بی‌نتیجه بوده است.

آقای انعامی می‌افزاید: «ما از حکومت تا یک هزار میل سلاح کمک درخواست کردیم، اما حکومت هیچ اعتنایی به خواست ما نکرد و زمانی اعلام آماده‌گی کرد که همۀ ولسوالی‌های این ولایت به دست طالبان سقوط کرده بودند».

شمار زیادی از نیروهای خیزش مردمی که با گروه طالبان پیوسته‌اند می‌گویند که آنان به دلیل بی‌برنامه‌گی حکومت و عدم ارادۀ جدی دولت در مقابله با گروه طالبان تصمیم گرفته‌اند که با طالبان یک‌جای شوند.

گمان می‌رود که در بازی‌های کلان استخباراتی، سقوط شمال افغانستان به ویژه ولایت بدخشان که با کشورهای چین، تاجیکستان و پاکستان مرکز مشترک دارد، زمینۀ رشد گروه داعش و گروه‌های تروریستی دیگر آسیای میانه در شمال و شمال‌شرق کشور را مساعد می‌سازد و به این ترتیب بهانۀ مداخلۀ نظامی روسیه و متحدان آن در آسیای میانه در امور افغانستان فراهم خواهد شد.

مقام‌های پیشین امریکایی بارها گفته‌اند که ما دیگر وظیفۀ پولیس در افغانستان را انجام نمی‌دهیم و روسیه باید به جای آنان علیه تروریسم بجنگد. دونالد ترمپ، رییس‌جمهور پیشین امریکا نیز به صراحت گفت که روسیه باید در افغانستان علیه تروریسم بجنگد.

همزمان با تکمیل شدن روند خروج نیروهای خارجی از افغانستان و دامنه‌دار شدن جغرافیای جنگی طالبان در شمال، این گمان بیشتر به حقیقت نزدیک می‌شود که فصل دیگری از مداخلۀ نظامی روسیه و متحدان آن علیه گروه‌های بنیادگرای اسلامی در شمال آغاز می‌شود.

از سوی دیگری، این گمان بیشتر در ذهن سیاسیون پرسه می‌زند که میدان‌‌دهی بیشتر به طالبان و سقوط روزافزون ولسوالی‌ها و کشاندن پای طالبان تا مرزهای کشورهای متحد روسیه، بیان‌گر هشدار امریکا به روسیه و چین است. به گفتۀ آگاهان امور سیاسی، امریکا با قرار دادن جغرافیای مرزی افغانستان در اختیار طالبان می‌خواهد به روسیه و چین بفهماند که در صورت نبود امریکا در منطقه، تروریسم تا بن‌ گوش چین، روسیه و متحدان آن در آسیای میانه خواهد رسید.

هم‌اکنون افزون بر عبور صدها نظامی افغانستان به خاک تاجیکستان، فرمانده کندک سرحدی و شمار زیادی از نظامیان مستقر در ولسوالی اشکاشم به پایگاه نظامی مشترکی که با کشور چین در ولسوالی واخان بدخشان ساخته شده است، عقب‌نشینی کرده‌اند.

تا هنوز مشخص نیست که جنگ‌جویان گروه طالبان، نظامیان افغانستان را تا خاک تاجیکستان و چین ردگیری می‌کنند و یا خیر، اما حضور جنگ‌جویان خارجی ایغورهای چین و انصارالله تاجیکستان در کنار طالبان بدخشانی امکان افزایش تهدیدهای امنیتی بر این دو کشور را بیش‌تر کرده است. روسیه می‌گوید که حاضر است در برابر تهدیدهای احتمالی علیه تاجیکستان از این کشور حمایت ‌کند.

منابع محلی می‌گویند که مولوی ابراهیم، رهبر جماعت انصارالله تاجیکستان، داماد امرالدین طبری، بنیان‌گذار این جماعت که در فهرست گروه‌های تروریستی تاجیکستان قرار دارد با 70 جنگ‌جوی تاجیک در بدخشان به سر می‌برد. سال گذشته افزون بر حرکت اسلامی ترکستان شرقی (ایغورها) امارت اسلامی قفقاز، کتیبه البخاری، جماعت انصارالله تاجیکستان از فهرست گروه‌های تروریستی ایالات متحدۀ امریکا حذف شدند.

امضای موافقت‌نامۀ صلح امریکا با طالبان، خروج نیروهای خارجی و قطع حمله‌های هوایی بر مواضع این گروه و همچنان بیرون شدن نام گروه‌های مسلح مذهبی آسیای میانه از فهرست گروه‌های تروریستی به داستان دشمنی امریکا با این گروه‌ها نقطۀ پایان گذاشته است.

بنابراین، به نظر می‌رسد که امریکا برای مهار تهدیدهای احتمالی روسیه و چین در زمینه‌های نظامی، سیاسی و اقتصادی متحدان تازه‌یی از گروه‌های بنیادگرای اسلامی پیدا کرده است و به جای این که خود سرگرم مبارزه با بنیادگرایی و تهدیدهای برخاسته از آن باشد، پای روسیه و چین را به این میدان کشیده است.

شمال افغانستان به ویژه ولایت بدخشان می‌تواند در آیندۀ نزدیک به میدان این رقابت‌ها و زورآزمایی‌ها میان قدرت‌های ابرابزار با محوریت داعش و گروه‌های بنیادگرای اسلامی کشورهای آسیای میانه بدل شود.

کشورهای آسیای میانه برای مبارزه با تروریسم و تهدیدهای امنیتی، سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی را ایجاد کرده‌اند. مسوولیت رهبری این پیمان برای امسال بر عهدۀ دولت تاجیکستان است. در صورت افزایش تهدیدهای امنیتی، پای این پیمان نظامی – سیاسی نیز به میدان کشیده خواهد شد.