دمبوره یکی از ابزارهای موسیقی نام‌آشنایی است که بخش بزرگی از یک حوزۀ فرهنگی را به دور از تعلقات جغرافیایی، نژادی، قومی، زبانی و فرهنگی با هم گره زده‌است؛ پیوندی که محور آن را شور و شادی و سرور تشکیل می‌دهد.

دمبوره از خانودۀ سازهای زهی (تاری) است، این ساز در شمال و مناطق هزاره‌نشین کشور رواج چشم‌گیر دارد و در موسیقی سنتی کشورهای قزاقستان، اوزبیکستان، تاجیکستان، قسمت غربی چین تا ایران، ترکیه، قفقاز و بالکان جای ویژه‌ای دارد.

گفته می‌شود، دمبوره با پیشینۀ تاریخی چند هزارساله در بستر فرهنگی ادبیات فارسی جایگاهی ویژه‌ای داشته و با کابرد گستردۀ آن توسط خنیا گران، از این ساز همواره به نیکویی یاد شده است.

فعالان فرهنگی بدین باور اند که دمبوره در موسیقی عرفانی کاربرد داشته و از آن در آرایش محافل عرفانی و معنوی توسط شعرا و عرفا به گونۀ گسترده استفاده می‌شده است.

امام محمد ساعی، یکتن از فعالان فرهنگی در بدخشان می‌گوید:

« دمبوره یا دو تار، یکی ازآله‌های موسیقی سنتی است که مربوط به فرهنگ ما می‌شود؛ درگذشته‌ها ازاین ابزار در محافل و مجالس سماع و محافل معنوی بیشتر استفاده می‌کردند، وقتی‌که  به عرفا وشعرای ما نگاه شود محافل معنوی را با این ساز طراحی وتنظیم می‌کردند ورونق می‌دادند.»

به گفتۀ ساعی، گذشت زمان  و دگرگونی‌های زمانی به دوتار، هویت یا شناسه‌ای دوگانه داده است؛ به باور او اکنون این ساز در شمال کشور ننگین شمرده می‌شود و مردم دیگر، آن دو تار پیشین را به یاد ندارند.

ساعی می‌گوید، کشاندن پای دمبوره به لجن‌زار هوس‌ها به این ابزار، افت سنگین وارد کرده ومنجر به ناهنجاری فرهنگی شده است.

وی می افزاید:

« به مرور زمان این آله موسیقی را به لجن‌زار یا به صورت انحرافی به جاهای دیگر کشاندند که واقعن یک افت بود، واقعن یک ناهنجاری فرهنگی بود و مصداق‌های زیادی درجامعۀ ما وجود دارد که این را مهر تایید می‌زند، به هرحال این آلۀ موسیقی فی‌نفسه پاک و بری است، چون آله‌ها ویا ابزارها امکانات  و کاربرد چند سویه دارند.»

ابزاری‌که در روزگار پیشین برای طراحی و رونق‌افزایی محافل ادبی، فرهنگی و عرفانی کاربرد داشت، با گذشت زمان نزد مردم آلۀ بد نام معرفی شد، و دیگر آن شکوه پشیین را نتوانست بدست بیاورد. اما با این حال هنوز هم یکی از ابزارهای پر طرف‌دار در موسیقی محلی به شمار می‌رود.

این‌که چرا دمبور آلۀ بدنام و ننگین نزد مردم شده است؛ پرسشی است که پاسخ آن‌را می‌توان پس از وارد شدن این آلۀ موسیقی به مجالس بچه‌بازی جست‌وجو کرد.

بچه‌بازی در بستر فرهنگی بسیاری از جوامع، روش نادرست و غیر اخلاقی خوش‌گذرانی است که در آن بچه‌های کم سال، ابزار مردمان هوس‌ران می‌شوند.

ساکنان بسیاری از مناطق افغانستان که در آن دمبوره کاربرد بیشتر دارد، به این باور اند که با استفاده از ساز دمبوره، کودکان کم سن و سال را می‌رقصانند و این موضوع سبب شده است تا مردم نسبت به ساز دمبوره احساس خوبی نداشته و آن‌را ننگین و شرم آور بدانند.

با این حال هنوزهم هستند کسانی که این سازرا بومی می‌دانند و با توجه به پشینۀ فرهنگی، استفاده از آن را بخشی از مسؤولیت‌های نگهداری از میراث‌های کهن فرهنگی می‌خوانند.

شماری از دوتار نوازان را باور بر این است که دمبوره در میان سایر ابزارهای موسیقی نزد مردم بد نام معرفی شده است، اما می‌گویند، هنوز هم طرف‌داران بی‌شماری دارند و مردمان زیادی به پای نوای این ساز می نشینند.

وزارت فرهنگ افغانستان دمبوره را در شمار سازهای موسیقی سنتی به رسمیت شناخته و برای نگهداری و حفظ جایگاه اولی آن در همکاری با نهادهای کمک کننده در بخش فرهنگ کارهای را عملی کرده است.

راه‌اندازی نمایشگاه‌ها، اجرای  برنامۀ موسیقی سنتی در مجالس و محافل رسمی، راه‌اندازی مسابقات موسیقی سنتی و محلی و برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی برای حفظ میراث‌های سنتی از جمله موسیقی محلی، از عمده‌ترین کارهایی است که طی نزدیک به دو دهۀ اخیر در راستای حفاظت از میراث‌های تاریخی و فرهنگی عملی شده است.