دهلیز دادگاه خانواد‌ه‌گی ولایت هرات حتا برای آنانی که بی‌درنگ از آن عبور می‌کنند، مکان خوشایندی نیست. محیطی که هیچ فردی آرزوی نشستن بر چوکی‌های آن را ندارد و بالا شدن از پله‌های مسیر این دادگاه برای هر مرد و زنی حکم جدال با سرنوشتی را دارد که سرانجامش مشخص نیست.

اما همین محیط پر آشوب و سراسر هیاهو برای خیلی از زوج‌های هراتی، آخرین امیدی است برای نجات از زنده‌گی مشترکی که اختلاف و جدل، زخم‌های عمیقی بر پیکر هر کدام از آنان نشانده است. زنده‌گی مشترکی که به دلایل متفاوت از هم‌ گسیخته است و در بحرانی‌ترین حالتِ ممکن خود قرار دارد.

همه‌سال صدها تن از زنان و مردان هراتی، سرخورده از تلاطم امواج تنش‌های خانواده‌گی، هفته‌ها مسیر این دادگاه را طی می‌کنند تا اخرین میخی را بر تابوت زنده‌گی مشترک خود بکوبند و شاید نقطۀ پایانی بگذارند بر ماه‌ها و یا هم سال‌ها زنده‌گی در آشوب و اختلاف. اما ظاهراً در سال روان خورشیدی، شیوع ویروس کرونا روند جدایی مردان و زنان را در هرات کُندتر ساخته است.

مسوولان دادگاه خانواده‌گی در ولایت هرات می‌گویند که در شش ماه گذشته ۶۷ مورد طلاق و جدایی را ثبت کرده‌اند که در مقایسه با آمار دورۀ زمانی مشابه در سال گذشته، ۱۸ مورد کاهش را نشان می‌دهد. بصیراحمد نوری، رییس دادگاه خانواده‌گی هرات می‌گوید که در شش ماه سال گذشته، آمار طلاق به ۸۵ مورد می‌رسید.

روایت متقاضیان طلاق

اما برای آنانی که تیغ تیزِ اختلاف بر استخوان زنده‌گی مشترک‌شان رسیده است، کرونا و یا هر مانع دیگری نتوانسته‌ مانع رسیدن آنان به این دادگاه شود. گوشۀ دهلیز دادگاه خانواده‌گی هرات، خانم جوانی که دست دختر سه یا چهار ساله‌یی را گرفته است، سعی می‌کند کبودی گوشۀ صورتش را از دیگران پنهان کند. تلاش ناکامی که تقریباً همه را به خود خیره کرده است.

درست زمانی که به دلیل شدت اضطراب در صورت معصومۀ جوان از گفت‌وگو با او منصرف می‌شوم، خودش مرا صدا می‌کند و می‌خواهد با قاضی دادگاه برای سرعت بخشیدن به درخواست او صحبت کنم. معصومه بدون پرسش من تلخی‌های روزگارش را بازگو می‌کند. او از چهار ماه به این‌سو هر هفته مسیر دادگاه را تا خانه‌اش طی می‌کند تا شاید از جهنمی که خانوادۀ شوهرش برایش ساخته‌اند، نجات یابد.

معصومه می‌گوید که شش سال پس از شروع زنده‌گی مشترک با همسرش، تنها چیزی که از او ندیده است، پشتیبانی و محبت می‌باشد. این خانم جوان با اشاره به کبودی زیر چشمش می‌گوید که هر باری با کوچک‌ترین اختلافی به ویژه تحریک پدر و مادر شوهرش، مشت‌های همسرش بر سر و صورتش می‌بارند.

کاهش درخواست طلاق یا آرامش پیش از توفان؟

هرچند مسوولان دادگاه خانواده‌گی هرات به کاهش آمار طلاق در این ولایت خوش‌بین هستند، اما نهادهای مدافع حقوق زن این شرایط را موقت می‌دانند.

فرزانه منصوری، مشاور حقوقی زنان در هرات می‌گوید که پس از کاهش محدودیت‌های ناشی از شیوع ویروس کرونا در این ولایت، نهاد حقوقی او شاهد افزایش سریع آمار متقاضیان طلاق بوده است. خانم منصوری می‌افزاید که به زودی در راه‌روهای دادگاه خانواده‌گی هرات جایی برای نشستن نخواهد بود. به باور او، نباید ثبت آمار کمتر، مسوولان را نسبت به توجه برای پایدارسازی زنده‌گی‌های مشترک غافل کند.

ازدواج‌های اجباری و زیر سن، چالش‌های اقتصادی، اختلاف طبقاتی و تحصیلی، تفاوت‌های فاحش سنی و اعتیاد یکی از زوج‌ها، از عوامل عمدۀ طلاق در هرات شناخته می‌شوند. هرچند، بیماری‌های روحی و روانی، دخالت‌ دیگران در زنده‌گی شخصی افراد، غیبت درازمدت همسر و خشونت‌های خانواده‌گی نیز بر روند رو به رشد طلاق در هرات ظرف سال‌های پسین تأثیر زیادی داشته است، اما از نگاه جامعه‌شناسان، افزایش طلاق در هرات دلیل دیگری نیز داشته است.

حامد وحیدی، استاد دانشگاه هرات می‌گوید که بالا رفتن سطح دانش و آگاهی زنان از حقوق‌شان و دسترسی بهتر آنان به نهادهای عدلی و قضایی عامل دیگری است که آمار طلاق را در سال‌های گذشته بلند نگه‌داشته است.