كروناويروسي گه قرشي كورشده مسول ارگانلرني بوکون لر تشويش گه سالگن موضوع، مردم نينگ قرنطينه شرايطي ني رعايت ايتيش و ساغليك ني سخلش توصيه لريگه نسبتا” بي پرواليك لري دير؛ بو بي پرواليك شبهه سيز خلق ارا تجربه لرگه اساسا” “كوويد١٩” ويروسي ني اولكه ده ييرليشي ني كوپيتيره آله دي.

هرچند مملكت ده كرونا ويروسي ييرليشي دن بويان، كرونا ويروسي مثبت واقعه لري ثبت بولگن كوپلب ولايت لرده قرنطينه جاري بولگن، اما جدي چيكلولو جاري ايتيلگني گه قره مي كورينيشي دن اهالي هلي هم قرنطينه ني جدي توتمگن لر و ساغليك ني سقلش توصيه لرگه هم اونچه ليك اعتبار قرتميديلر.

اساسي سوال بودير كه دنياده بو ويروس كون اوتيشي بيلن تاباره ييرليشي و مينگلب كيشي دن جان آلگني و افغانستان ده مثبت واقعه لر ساني كوپيشي بيلن، نيگه عادي اهالي بو ويروس خطريني جدي توتمي ديلر؟

هرچند بو سوالگه تورلي جهت لردن جواب بيريش ممكن، اما قرنطينه شرايطي و ساغليك نی سقلش توصیه لریگه اهالی نینگ دقتسیزلیک و اعتنا قیلمسلیک لری اساسی عامللریدن بیری، کروناگه قرشی کورش ده « توکل » و « تدبیر» باره سیده انتیلیش توهمی دیر.

دنیاده کرونا ویروسی ییرلیشی ایلک کونلریده، مذهبی منبع لردن کورستیلگن مناسبت لر، الهی غضب نازل بولگنی و تینگری تعالی کافرلردن انتقام الیش مفکره سی اورته گه چقدی، اما بو ویروس اسلامی مملکت لرگه ییرلگنی دن سونگ، دینی ارگانلرنینگ بو ادعاسی بو خصوص ده معمالرگه دوچ کیلدی و  بوندن سونگ بوتوغریده باشقه بیرتعریف باش کوتاردی، یعنی کرونا مومن و مسلمانلرگه الهی رحمت و کافرلرگه الهی عذاب دیر.

 کرونا ویروسی ییرلیشی دن سونگ بو یوقمه کسل لیک باره سیده عموما ایککی مناسبت اورته گه قویلدی؛ بیری ساغلیک نی سقلش چاره تدبیرلرنی رعایه ایتیش بیلن تینگری تعالی گه توکل قیلیش و ایککنچی سی ساغلیک نی سقلش توصیه لرگه اعنتا قیلمی یالغیز تینگری تعالی گه توکل قلیش ایدی. بیرینچی مناسب ایزداشلری کرونا ویروسی نی بشربقا سی گه جدی تهدید اتب دین اصوللری و ساغلیک نی سقلش توصیه لرنی انابت گه آلیش بیلن ، مسلمان لراوز جان لرنی قوتقریش و بوویروس ییرلیشی آلدی آلینیشی بیرفرض ایکنی تاکیدلندی . اما اونی مقابلی ده ایککنچی گروه ایزداشلری کرونا ویروسی ییرلیشی هرچند دینی و مذهبی مراسم لرتعطیل بولگنی گه سبب بولگنی گه قره می یالغیز تینگری تعالی گه توکل قلیش گه کفایه ایتیب ساغلیک نی سقلش توصیه لر و قرنطینه اوصولرینی جدی توتیش دن هیچ بیر سوز ایتمس گه قرار آلگن لری دیر.

 بیرینچی گروه گه کوره اسلام پیامبری مردم نی «وبا» و «طاعون» یوقمه کسل لیک لری ییرلگن منطقه و محله لرگه باریش دن منع ایتکن و شونینگ دیک بوندای یوقمه کسل لیک لرگه چلینگن شخص لرنی اوزمحللری نی ترک ایتیش دن منع ایکن: «إِذَا سَمِعْتُمْ بِهِ بِأَرْضٍ فَلاَ تَقْدَمُوا عَلَيْهِ، وَإِذَا وَقَعَ بِأَرْضٍ وَأَنْتُمْ بِهَا، فَلاَ تَخْرُجُوا فِرَارًا مِنْهُ»۱ ( هروقت اونی خبرینی بیر یورت ده ایشیتنگیز، کسل لیک ییرلگن محل گه بارمنگلرو سیزیشه یاتکان جای ده بو کسل لیک یوزبیرسه سیزاو ییردن تشقری چیقمنگ) شو حدیث و قرانکریم ننیگ آیت لریگه مطابق (وَلَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ )۲ یعنی( اوزینگیزنی اوز قول لریزبیلن هلاک قیلمنگلر) کرونا ویروسی ییرلیشی آلدینی آلیش اوچون ساغلیک نی سقلش توصیه لری و قرنطینه شرایطی نی انابت گه آلیش لری شرط بولگنی نی تاکیدلیدی. بوگروه ایزداشلری دینی دلیل لرگه اساس لنیب قرنطینه و ساغلیک نی سقلش توصیه لرینی رعایه ایتیلیشی نی کرونا ویروسی ییرلیشی آلدینی آلیش اوچون مهم اتب کرونا تهدیدی گه نسبتاٌ تدبیر، منطق و عقل یوزیدن تینگری تعالی گه توکل قیلیش جایزایکنی نی تاکیدلب و بو توغریده هرقندای دقت سیزلیک نی ایجابی و قانعقرلی بیلمی دیلر.

 اما ایککنچی گروه۷ مسلمان لرنزدیده اینگ معتبر بولگن البخاری حدیث کتابی گه که اونده اسلام پیامبری طاعون کسل لیگی نی مسلمان لراوچون رحمت۳ اته گنی گه اساس لنیب دیدی لرشو حدیث گه مطابق مسلمان لر الله تعالی گه توکل قیلیب صبر وچیدم لیک گه یوزتوتسه لر کفایه ایته دی. بو گروه ایزداش لریگه کوره، یوقمه کسل لیک لرییرلیشی نتیجه سیده اگر مسلمان لر جان بیرسه لر اولرشهید۴  درجه سی اجر و ثوابی می کمایی ایته دیلر.

  هرچند بو ایککی حدیث مضمونی هیچ صورت ده یوقمه کسل لیک لر آلدینی آلیش اوچون کیرک لی چاره تدبیرکوریش دن مسلمان لرنی منع ایتکنی نی انگلت می دی چونکه بو حدیث لردن بیریده، یوقمه کسللیک ییرلگن جای ده بارمنگلر و اوییردن چیقمنگ لر، مضمونی آچیق آیدین تاکیدلنگن.بو سوز درحقیقت یوقمه کسل لیک لرییرلیشی آلدینی آلیش اوچون کیرک لی چاره تدبیر قول اوستیده آلیش اوچون یارقین پیام گه ایگه دیر. بوندن تشقری، دینی اصوللرده « پاکیزه لیک» بویچه ساغلیک نی سقلش توصیه لری رعایه ایتیلیشی کوپدن کوپ تاکیدلنگنی، انسان لر جانی نی قوتقریش اوچون دین جدی اعتبار  قرتگنی دن درک بیره دی. بیرقطار دین عالم لریگه کوره یوقمه کسل لیک لر جمله کرونا ویروسی مومن مسلمان لراوچون اوندای بیرحالده الهی رحمت سنله دی که اولر اوز جانلرینی قوتقریش اوچون ایجابی چاره تدبیرنی آلگن بولسه لرو کیرک لی اسباب اسکونه لردن فایده لنگن حالده تینگری تعالی اراده سیگه تینیش دن   باشقه چاره لری بولمسه،.بو صورت ده اگر یوقمه کسل لیک لرگه چلینسه لر بو ایسه تینگری تعالی نینگ اراده سی دیر و بو رحمت حسابلندی.

   «گفت پامبر با آواز بلند – با توکل بازوی اشتر ببند»۵

 یعنی( پیامبر بلند آواز بین ایتی توکل بیلن تیوه نی باغلگیل)

دینی روایت لرگه اساساٌ دینگزگه چومیلیش، دیوار تیگی ده قالیش ویاهم علاجی بولمگن کسللیک لر طفیلی جان نی قولدن بیریش شهید حسابلندی.بوالبته بو معنی گه ایمس که انسان شهادت درجه سی نی حاصل قیلیش اوچون اوزینی دینگیزگه تشله سه یا دیوار تیگی ده قویسه یا قصداٌ یوقمه کسل لیک گه دچار بولیش گه سعی قیلسه. شهادت اجرو درجه سی او پیت ده آدم لرگه میسر بوله دی که بو واقعه لر اونی اخیتاری و کوچی دن تشقری بولسه و ادم اوزی اونگه دخلدار بولمسه. بوندای بولمگنده ادم اوزنی نی سوگه آقیزدیرسه یا دیوارتیگی ده قالیش گه حرکت قیلسه ویا هم یوقمه کسل لیک دن اوزینی محافظت قیلمی جانی نی قولدن بیرسه بودرحقیقت خودکش لیک حسابلندی.

 قرآنکریم آیت لریگه مطابق ( اوزینگیزنی اوز قولیزده هلاک قیلمنگلر) دینی جماعه لرشو بویروغ گه اساساٌ، یوقمه کسل لیک لر جمله دن کرونا خطریدن اوزینی محافظت قلیب سخلنیشی لازم و بوندای کسل لیک نی یوقتیرمسلیک اوچون برچه ساغلیک نی سقلش بویچه صادر بولگن توصیه لرگه عمل قیلیشی کیرکلیکی انشان لرگه بویرگن؛ عکس حالده قتل نفس یا خودکش لیک قیلگن بوله دی، چونکه خودکش لیک هم دین نقطه نظریدن یمان (حرام)ایکنی تاکیلنگن.

 دینی جماعه لراساسا نص گه کوپراق اعتبارقرته دیلر. و بو اولکه لر تنیقلی شخصیتلری نینگ الله گه توکل قیلیش ادعالری قران کریم نینگ آیت لریگه مطابق دیروعامه مردم نی تیز راق و ساده راق اوزلریگه جذب ایته آله دیلر. بوندای اولکه لرنی، دین متفکری محمد ارکون « جامعهء الکتاب» دیب نامله گن. چونکه مسلمان لرنی هربیردینی حرکت لری، دینی متن لردن آلینگن تفسیرلرگه اساسلنتیرگن. دین عالم لری مردم نی کرونا ویروسی خطریدن قوتقریش اوچون قرنطینه شرایطی و ساغلیک نی سقلش توصیه لریگه عمل قیلیش گه ترغیب ایتیش لری شرط.

 هرچند مملکت ده بیرقطار دین عالملری کرونا ویروسی گه قرشی کورشده دینی اصوللرگه اساسلنیب ایجابی آدیم لرنی کوتاریب دینی و ایمانی رسالت و مسولیت لرینی ادا قیلگن لر اما مملکت نینگ کوپلب حدودلریده « توکل» تفکری غالب چیققنی و « تدبیر» گه اونچه لیک اعتنا کورستیلمگنی سبب، اهالی کروناویروسی خطری نی جدی توتمگن لر و ساغلیک نی سقلش توصیه لرگه هم عمل قیلمی دیلر.

 اگر دین عالم لری تینگری تعالی گه توکل قیلش یانیده مردم گه ساغلیک نی سقلش توصیه لریگه عمل قلیش نی تاکیدلشسه لرو مردم گه توشینتیرسه لرکه ساغلیک نی سقلش توصیه لریگه عمل قیلمی و کرونا گه اوخشه گن یوقمه کسل لیک لرگه مبتلا بولسه لرکرونا کسل لیگی سبب لی اولیم، نه فقط که الله تعالی رحمتی ایمس ؛ بلکه خودکش لیک حسابلندی، شبهه سیزمردم دین عالم لری سوزلریگه ایشانیب کرونا گه قرشی کورش اوچون صادر ایتیلگن برچه  توصیه لرگه عمل قلیب بو کسل لیکه غالب چیقه آله دیلر.

مبع لر:

۱-   بخاری؛ حدیث ۵۷۳۰

۲-   قرآن‌کریم، سورۀ بقره- ۱۹۵

۳-   بخاری؛ حدیث ۳۴۷۴

۴-   بخاری، حدیث ۵۷۳۴

۵-   مثنوی، دفتر اول، بخش ۴۶

۶-   سروش، مدارا و مدیریت

۷-   محمد ارکون، از اجتهاد به نقد عقل اسلامی