رها-احمدی-880x550

” ُچُقر” سریالی ده‌گی زورانلیک لرافغانستانلیک یاش و باله لرگه یتکزیاتکان تاثیری

neshananews

15 June 2020

رها احمدی؛ بالینی روحشناسلیک متخصصی

خلاصه

هر اولکه ده ایریم آدم لر و ارگانلر بارکه با شقه کیشی لراوچون ” اورنک ” حسابلندی.

سیاستچی لر، موسیقی یولدوزلری، فیلم و سریال لرچمپیانلری، سپورت قهرمانلری…بوتوغریده اینگ مهم شخصلرجمله سیدن دیرو جهانی رسانه لرایسه بو اورنک لرنی (Role Model ) مردم گه تانیشتیره دی.بوندای شخص لر مردم نی ترقیات و تفکر تمان هدایت قیلش ده یخشی اورنک بولیب و عکسینچه مردم نی زوروانلیک و انفعال تمان یول کورستیب و ” جماعه گه ضد ” بولگن آدم اوله راق تربیه قیله آله دی.

بو مقاله ده “چُقر” سریالی ده‌گی زوروانلیک لر محکمه بولیب وشونینگ دیک بو سریال نی تماشا قیله یاتکان افغانستانلیک یاش اوسپرین و باله لرگه یتکزه‌یاتکان تاثیراتی تیکشیریلگن. بو تحقیق نتیجه سیده چُقر سریالی اوسپرین وباله لرگه زوروانلیک نی آورگتیب، بوزغونچیلیک و ” انتی سوشیل ” حرکتلرنی اولکه ده رواجلنتیره آله دی. شببه سیزسپرین و باله لر بو سریال ده کورستیله یاتکان زوروانلیکلر تاثیر آستیده قالیب اوزلریدن قوپال حرکتلر کورسته دیلر. شونینگ دیک اجتماعی و روحی عامللرهم باله و اوسپرین لر ارا زوروانلیک نی رواجلنتریش ده حصه قوشیب بو قتلم تلویزیون لر آرقلی تماشا قیله یاتکان صحنه لرنی اورگنیش ده ثمره لی بولیشی ممکن.

سوزباشی 

یاشلر، اوسپرینلیک باشی دن یعنی جسملری اوسیشی بیلن اولکه ده اجتماعی فعالیت لرده قتنشیش ده سعی قیلیب و اوزلرینی آته آنه لریدن مستقل حساب لش نی ایتسیدیلرو شو زمان دن یاشلر وجودیده ” هویت بحرانی ” تاپیله دی . یاشلر” هویت بوش لیگی ” بیلن اوزلرنی ماسلشتیریش اوچون ” عضویت” یونلیشی بیلن یوزمه یوز بوله دیلر.

طلوع تلویزیونی آرقلی ” بوریلر وادی سی ” یا ” چُقر” سریاللری نشر ایتیلگن دن سونگ باله لر و یاشلر عموما توغریدن توغری یا با واسطه اونی تاثیری آستیده قالگن.هربیرمحله ده یاشلر و باله لر چُقر سریالی ده کورگن صحنه لردن اورنک آلیب ضداجتماعی و بوزغونچیلیک گروه لرایجاد ایتیب وعینی دمدمه بو گروه علامت لری و نشانه لرینی تن آلیب اوزلرینی بو گروه لر اوخشتماقده لر.

بو صحنه لرنی بیواسطه تاثیراتی اولکه ده اوندای بیر شرایط نی یرتکن که اونی اساسی اقتضاسی اورشیش و زوروانلیک دیر و حتی مخاطب لرینی هم اوروش و زوروانلیک اوچون تیارحالت نی اختیارقیلیش ده اوندی دی.

چُقر سریالی نینگ نقد و تیکشیریشی

چُقر سریالی تیزریتی تماشا قیلگنده، بوصحنه لرقندای مخاطب و تماشابین لرنی اوزیگه جلب ایتیشی نی یقال اوچره ته میز.دیمک سریال ایجادکارلری مخاطب و تماشا بین لری کیم ایکنی و نمه گه محتاج لیکلری نی یخشی بیله دیلر! چُقر سریالی تیزری کورسته دی که سیز اوندن نمه نرسه قولگه کیرته سیز؛ دیمک بو سریال سیزگه دیدی: « چُقر منی اوییم دیر.» اوی نمه نی نشانه سی دیر؟ اوی سرپناه و امنیت تمثالی دیر. یعنی بو سریال تماشاچی سیگه بیلدیره دی که سن چُقرده امنیت و امانلیک تاپه سن. دیمک مخاطبی گه دیدی که :« سن بیرناتیچ محل ده سن و اطرافینگ یاو ودشمن ده توله دیر. اگر چُقرگروهی اعضاسی بولسنگ، دشمنلرینگ نی نابود ایته آله سن، سن اگر چُقرده بولسنگ کیم ایکن لیگینگ نی انگلی سین . قیسی گروه اعضاسی ایکنلیگینگ نی انگلب و قیسی محل ده تعلق لی ایکنی نینگ نی بیله سن.چُقر اوزیگه خاص قانون گه ایگه.قدرتلی دیر.اوزینی ریسی بارو چُقر دیرکه شهرمردمی گه حکومت قیله دی.اگر تینچ بولیش نی ایسته سنگ چقرگروهی اعضاسی بول و اوزینگ نی بو گروه اعضالریگه اوخشت.بیزنی نشان میزنی بدنینگ گه خالکوبی قیلگین، اوزینگ اوچون گروه ایجاد ایت.قولینگ گه قورال آل.کلتک له گین.دایم دشمن هجومی نی کوتیب تور، قولینگ گه ملتیغ بولسه، سنی محله نگ دن بولمگن کیشیلر سنی دشمن نینگ دیر و اونگه قرشی اورشیشینگ کیرک، مافیا ایجاد ایتیب سنی محله نگده دایم اوقی آوازی دن توله بولیشی لازم و …»

اوشندای که ایتیب اوتیلدی ، چُقر اوزمخاطبی نی تانیدی و بیله دی که مخاطبی نی کم چیلیگی نمه دیر و شو ضرورتلرگه اساسایعنی هویت حسی، تعلق تاپیش حسی ، امنیت حسی مخاطب گه سلبی تاثیریتکزیب و مخاطب ایسه ب ناتوغری اورنک گه اساسا اوزی نینگ ایچکی ضرورتلریگه جواب تاپیب آلغه تمان حرکت قیلیب نه فقط اونی اساسی ضرورت و احتیاجلری تامین بولمیدی بلکه بو مخاطب هویت سیزلیک و کوپلب جنجاللرگه دچاربوله دی.

افغانستان بیز اونی بیلن یوزمه یوز بولیب تورگن مممالردن بیری شوکه انسان لرگه معلم و اوقوتوچی رولی نی اوینه یاتکان رسانه بیردوکان گه اوخشب قالگن گه مقصدی فقط اوز متاع سی نی ساتیش دیرو خلاص.بو متاع یا محصول یالغیز اشیا ایمس، عقیده، حسیات، حیات شیوه سی، اجتماعی یوروش توریش و شونگه اوخشه گن قدریت لربولیشی ممکن.چُقر افغانستان رسانه لری آرقلی نشر بوله یاتکان اونلب سریاللردن بیری دیر. بوسریال لر قهرمانلری اوز معمالرینی زوروانلیک و قورال بیلن حل قیله یاتکان آدم لر دیر.اولکه ده اورنک اوله راق تانیشتیریله یاتکان بو قهرمانلر درحقیقت بیرساغلان ، رواجلنگن ، مطالعه ، تفکر واندیشه اهلی و تشبثکار انسان ایمس و بو قهرمان لر اوز معما و قیینتچیلیک لرینی تفکر و تشبث آرقلی حل قیلش ده هیچ قچان شعی قیلمیدیلر.

بوسریال لرده، داستان لر قهرمانی اجتماع گه ضد و بوزغونچی شخص لردیر و اوز ایشلرینی زور و ملتیغ بیلن حل ایته دیلر. بو سریاللرنی تماشا قیلگن شخص لرایسه انه شو رول نی اوز حقیقی حیاتلریدن اوینش نی ایستیدلر.آدم لر تفکر و اندیشه و مباحثه اهلی بولیش اورنیده بیر بدماش و لات بولیشی و گذرده توختب قول ده ملتیغ آلیب زور ایتیش نی افضل کوره دیلر، نیگه؟

بونی دلیل لریدن بیری شو که رسانه لر بوندای آدم لرگه توغریدن توغری تاثیر قالدیرگن چونکه آدملر بو اورنک لرنی تماشا قیلیش بیلن بوندای رول لرنی اوینش ده یوز کیلتیره دیلر. در حقیقت رسانه لر اهالی گه تانیشتیره یاتکان اورنک لر افغانستان ملتی و اولکه سی خیر و منفعتی گه ایمس چونکه بو اورنک لرآدملرنی بوزغونچیلیک و انتی سوشیل عادت لر تمان آلیب باره دی. باشقه بیردلیل شوکه هر بیر اولکه ده باله لر و اوسپرین لر اولکه نینگ مدنی، اجتماعی و روحی خصوصیت لریگه قرب و مطابق اوسه دی.زورووانلیک عادت لرنی باقیش یولیدن اورگنیش

قوپال حرکت لردن عبارت بولگن  صحنه لرنی کوریشی نینگ تورلی و فرقلی تاثیراتی بویچه انسان لریوزیده کوپگینه تحقیقات لرعمل گه آشکن.ایلک بار« تماشا دن اورگنیش » نظریه سینی آلغه سورگن کانادایی _ امریکایی تحقیقاتچی و روحشناس آلبرا بندورانینگ اینگ مشهور تحقیقاتی دن بیری بوبو شیشیریلگن قورچاغ سینوی دیر. بندورا بو تحقیقاتی بیلن کورستی که قوپال حرکتلرنی تماشا قیلیش باله لرنی تعلیم و تربیه سیده جدی تاثیر قالدیره آله دی.

بو تحقیقات همده سریاللر وسیله سی بیلن نمایش ایتیریله یاتکان زوروانلیک لرنی باله لر و اوسپرین گه تاثیراتی افغانستان ده یقال نمایان دیر( دیوارلرده یازیلگن شعارلر، چُقر نشانه سینی خالکوب لیک قیلیش و هر محله ده اجتماع گه ضد بولگن گروه لرنی ایجاد ایتیش و …) اثباتلشکن که قوپال حرکتلرنی تماشاچیلری باله لرو اوسپرین لر تربیه سیده بیواسطه تاثیرقالدیریشی حتمی.

«اوسپرین لیک» یاشیده شخص اوز هویتی و اولکه ده اساسی رول اوینش یاشی دیر. بو یاشده آدم لر اوزینی کورستماقچی، اوز قیزیل خطی نی باشقه لرگه چیزه دی. چونکه افغانستان ده تعلیم وتربیه اوچون مناسب زمینه لر یوقلیگی گه قرگنده اوسپرینلراوز هویت لری نی اوز کوچ وقابلیت و مهارت لری آرقلی قولگه کیلتیره آلمیدیلر، و شونینگ اوچون رسانه لردن تماشا قیلیب اورگنگن صحنه لر و اورنک لرنی عملی قیلیش بیلن اوز کیم لیک لری و هویت لرنی باشقه لرگه کورستماقچی لر. اوسپرین لر بو یاشده عموما اوز هم یاشلری گروه لریگه قوشیلیش نی ایستی دیلرو بو گروه اعضالری عرف و عادت لرینی بجریش ده رغبت کورسته دیلر. چُقرگه اوخشه گن سریاللرنی نشر ایتیلیشی اوچون یاشلر اوز اورنک لرینی رسانه لردن آورگنیب گروه ایجاد ایتیش ده قرار آلیب اوزلریگه خاص نشانه و علامت توزتیب اونی خالکوب لیک قیله دیلرو اوز محله لریده حکومت قیله دیلر و دایم اوزلریگه دیدیلر:«چُقر اویی میز، ادریس بوبه میز.»

افغانستان اوسپرین و باله لریگه زوروانلیک لرنینگ اوزگره یاتکان تاثیراتی

باله لر و اوسپرین لرده رسانه لرآرقلی نشر بوله یاتکان زوروانلیک لر تاثیراتی نی تیکشیرماقچی بولسک، اول لازم که اوز اولکه میز باله و اوسپرینی نی تانیشی میزکیرک و بو قتلم حیات کیچیره یاتکان اولکه خصوصیت لرنی بیلیشی میز لازم. بنا” بو توغریده معلومات میزنی آشیره یاتکان بیرقطار اوزگریش لرگه اشاره قلیشی میز لازم.

۱ : حیات اوزگریش لری

اگر حیات و یشش نظریدن باله لرو اوسپرین لرمساله سی نی تیکشیرماقچی بولسک یوزییل دن بویان، افغانستان اوروش و ناقرارلیک لرگه گواه دیر. تحقیقات لرگه اساسا” بیزنی « ژن » لری میزمحیط تاثیر آستیده بیان بوله دی و اونی نتیجه سیده افغانستان ده باله و اوسپرین لراوسه دیلر، یعنی افغنستان نینگ حاضرگی کیکسه و یاش نسلی اوروشنسلی دیر و افغانستان ده دوام ایتیب باره یاتکان اوروش و زوروانلیک لردن اورنک آلیب کونده لیک یوروش توریش لریده اوزلریدن خشونت و قوپال حرکت لر کورستیش لری ممکن و رسانه لرهم ییل لرچه اوروش و ناقرارلیک دن کیلیب چیققن قانلی واقعه حادثه لرنینگ بوندای قوپال صحنه لرنی نشر ایتیش بیلن ینه بیربار تورغیدن توغری و بیواسطه خشونت و زوروانلیک نی قیته نشرایتیب اولکه یشوچیلرینی تاثیرآستیده قالدیره دی.

۲ : روحی اوزگریش لر

وین لیک شفاکار، آلفرد آدلرگه کوره هرشخص اگر کوئراق حقارت بولگن بولسه، زوروانلیک گه قول اوروش ده کوپراق رغبت کورسته دی. بوندای ادملر” حقارت عقده ” سی سبب زوروانلیک گه قول اوره دیلر.بوندای آدملر قوپال حرکتلرنی بجریش بین اوزلری و اطرافلری ده گی آدملرگه مین” قدرتلی ” من و “ضعیف ” ایمس دیب ایتماقچی.

ایلک عیال روحنسا لردن بولگم المان لیک روحشناس کارن هورنای گه کوره زوروانلیک یا خشونت قورقیش دن ایلدیز آله دی شوسبب دن هرقنچه که بیرباله تینچ وامان فضا ده اوس سه اونی رغبتی زوروانلیک وخشونت گه آز راق بوله دی.

کارن هورنای  و آلفرد آدلر نظریه لریگه اساسا” افغانستان ده فرزندپرورلیک اورنک لرینی تیکشیریشجوده هم مستبدانه دیر . آدم لرنینگ حقارت و قورقیش وضعیتی عموما” مستیدانه تربیت گه تیگیشلی دیر، باله و اوسپرین لر محیط دن اله یاتکان قوریش و حقارت گه اساسا” هر وقتی که باله و اوسپرین لر خشونت و قوپال لیک نی نمایش ایتیره یاتکان صحنه لرنی قیته تماشا قیلسه لر زوروانلیک لر و خشونتلی یوروش تورموش تمان رغبت کورستیب شندای حرکت لرنی بجره دیلر.

 امریکایی – کانادایی روحشناس گه کووره بیرچقلاق توغیلگن پیت ده بیر « نامناسب وضعیت » ده دیر.چقلاق اوز ضرورتلرینی تامین لش اوچون کتته یاشلی آدملرگه باغلیق دیر،اگر بو باله نی اوسیشی اچون مهیا ایتیلگن زمینه و شرایط اونی ایرکین لیک و کوچ تمان آلیب بارمسه بو نامناسب حس اونی وجودی گه ثبت بولیب و باله حقارت حسی بیلن اوسه دی. اوییردن که افغانستان ده فرزندپرورلیک شرایط عموما مستبدانه دیر و باله نی عمل ایرکین لیگی و خلاقیتی توختته دی، بو سماله سببلی حاضر یاشلیک گه ایریشکن اوسپرین حقارت حسی نی اوزیدن اوزاقلشتیریش اوچون، رسانه اونگه تانیتیره یاتکان اورنک لرنی اورگنیب و اوشنگه نبستا” عمل قیله دی.مضمون لری ضررلی و تخریب قیلوچی بولگن نشرات، ایشلب چیقاریلمسلیک دن یمان راق دیر

اگر بو موضوع توغدیرگن سواللرگه جواب بیرماقچی بولسه بو سوالگه جواب بیریشی میزلازم. نیگه افغانستان ده رسانه لر خشونتلی محتواسی بولگن سریاللرنی نشرایتیش ده یوزتوته دیلر؟

رسانه مسوللری نینگ جواب لریدن بیری شوکه افغانستان ده رسانه لر افغانستان شرایطی و ضرورت لریگه ماس سریال و فیلم ایشلب چیقاریش ده هلی همان قادر بولمگن.باشقه تماندن افغانستان ده سریال ایشلب چیقاریش خراجتی کوپ دیر و بیزهرییلی بیریا ایککی سریال ایشلب چیقاریش قیله آلمی میز.بو جایی ده بو بحث اورته گه قویله دی که افغانستان دن تشقریده ایشلب چیقاریله یاتکان سریاللر محتوا سی بیر بیریگه اوخشی می؟ برچه سریاللرنی مضممون و محتواسی اوروش و خشونت می؟ بو سریاللر داستانی قهرمان لریاوز مساله و معمالرینی اوروش و زوروانلیک آرقلی حال ایته می لر؟ شبهه سیز بوندای ایمس و برچه سریاللر عینی مضمون و محتواگه ایگه ایمس.افغانستان ده رسانه مسوللری افغانستان ضرورتلریگه مطابق و ایشلب چیقاریش محدودیت لریگه قرگنده سناریولرنی تن آلیب « خشونت ، زوروانلیک و اوروش» مضمونی بولمگن داستان لردن سریال تیارلش لری ممکن. هر مضمون « مطلقا یمان» و یا « مطلقا یخشی » ایمس. اما یخشی ، یمان ، توغری یا ناتوغری نی بیربیریدن اجرتیش اوچون  وقت و زمان کیرک. بوکه بیز قیسی زمان و شرایط ده میزبیزنی یخشی و یمان ، خیر و شرباره سیده قضاوت وحکملیک قیلیش ده تاثیرلی دیر. اگر قیچی، انبور یا پیچاغ نی ایشگه یرشی نی انیقلشتیرماقچی بولسه معلوم که هیچ قیسی سی بیربیردن افضل ایمس اما بیر لته نی کیس ماقچی بولسه شبهه سیزقیچی همه دن کوره بیزگه یخشی یاردم بیره آله دی.

امریکالیک فییلسوف و روحشناس« عمل گرایی فلسفه » نظریه نی اورته گه قویش بیلن بو اندیشه نی بیان ایته دی که بیز توغری و ناتوغری حقیده سوز یورتیش اورنیده دردمیزگه تییه یاتکان و دردمیزگه تیمه یاتکان موضوع حقیده سوز یوروتیش میزلازم، ب خشونت ممکن که بیرجایی ده بیزگه کیرک بولسه.بنابراین « قیسی طریقه نی تنلشی میزلازم؟» سوال گه جواب بیریش اوچون سیز باشقه سواللرنی اورته گه قویشینگیز کیرک افغانستان اولکه سی نمه گه ضرورتی بار؟ بوسریاللرمضمون لری افغانستان اولکه سی وضعیتی ده قندای تاثیر یتکزیشی ممکن؟ کوپ ییللردن بیری اوروش و ناقرارلیک گه گواه بولیب تورگن افغانستان ده خشونت وزوروانلیک صحنه لرینی نشر ایتیش بو مملکت ده زوروانلیک و خشونت تاباره رواجلنیشی ده یاردم بیرمی می؟ افغانستان اولکه سی حاضرگی شرایط ده قندای اورنک لرگه ضرورتی بار؟بو اورنک لرنی اوزگرتیریش ضرور می یا یوق؟ و شونگه اوخشه گن باشقه سواللر.

اگر اولکه نی ضرورتلرینی نظر ده آلماقچی بولسک بیزاوندای بیر اولکه بیلن یوزمه یوز میز که اوروش و زوروانلیک و ناقرارلیک اهالی سی نینگ روحی ، اجتماعی و مدنی حیاتی ده نفوذ قیلگن و مردم نینگ کونده لیک حیاتی ده ییریک تاثیریتکزگن. خشونت نی رواجلنتیریش اوچون رسانه لرتاثیری گه قرگنده ویلیام جمیز نظریه سیگه مطابق حاضر افغانستان اولکه مردم درد، قیغو و یاره لریگه مرهم بولگن سناریولر و اهالی نی اجتماعی ترقیات تمان هدایت قیله یاتکان داستان لرگه ضرورتی بار یعنی رسانه لر اولکه ده اوندای بیر اورنک لرنی تانیشتیریشی کیرک که ادم لر اونی سایه سی آستیده بیرلیک و بیردم لیک ، اتفاق و همفکرلیکلرینی قوللب قوتلش بیلن ایشلب و بیربیرلریگه روادارلیک قیلیش لری کیرک.

نتیجه

آلمانی – امریکایی روحشناس ریک فروم دیدی بیز خلاق آدم لر بولیشی میز لازم. یعنی اوز استعدادمیزنی رواجلنتیری و کونده لیک حیاتی میزده ترقی و رواجلنش تمان آدیم باسیشی میز کیرک. اما اگر محیط بیرگه بو فرصت نی ایجاد ایتمسه و خلاقیت میز رواجلنمسه بیزاولکه ده « خلل یتکزوچی » عنصرگه اوزگره میز.

افغانستان ده گی اوروش و ناقرارلیک گه قرگنده، مردم ترقی گه ایرشیش و مناسب و ساغلان حیات شرایطی گه ایگه بولیش اوچون یخشی و قولی فرصت لرگه ایگه ایمس لر و فقط تیریک قالیش اوچون کورشه دیلر. حاضر بو حساس وضعیت ده کوپلب مخاطب لرگه ایگه بولگن  رسانه لر مهم اورین و مسولیت گه ایگه دیرلر. رسانه مسوللری افغانستان اولکه سی برابریده گی مسولیت لرینی قیته کوریب چیقیش لری لازم و اوز رسالت و جورچ لرینی آیدین، خلاق و ساغلان جماعه نی ایجاد ایتیش ده صرفلش لری کیرک.

نیگه؟

 اریک برن نظریه سیگه مطابق بیرانشان لر آچلیک دن قینله میز. بیز انسان لر اورنک سیز یشی آلمی میز. منتظم تشکیلات بولمگنده بیرناتینچ حس قیله میز. بو حس نی اوزیمیزدن اوزاق لشتیریش اوچون ، افغانستان ده گی شرایط و زمینه لرنی نظرده توتیش بیلن رسانه لر ییریک رولی گه ایگه دیر.

رسانه لر ساغلان ، خلاقیت، سوزلشو مدنیتی و زوروانلیک و خشونت دن ایریی مدنیت نی  لرنی اهالی گه تانیشتیریش بیلن کوپگینه ناقولی عرف و عادت لرگه نقطه قویب وجماعه ده بوندای قدریت لرنی رواجلنتیره آله دی.

مقاله منبع لری

جمیزویلیان، (۱۹۰۷ ) پراگماتیسم کتابی، رشیدیان ترجمه سی ( ۱۳۹۶) تهران: علمی ومدنی انتشارات.

هریس تامس، آخروضعیت کتابی، اسماعیل فصیح ترجمه سی (۱۳۹۵) تهران: نشرنو انتشاراتی

بندورا ، آلبرت ، اورگنیش نظریه لری، هرگنهان، ۲۰۹۹ مهدی گنچی ترچمه سی . ساوالان انتشاراتی

محمدی ،( ۱۳۹۷) رسانه لرده اخلاق کتابی، تهران نقش و نگار انتشاراتی

شامبیاتی، (۱۳۸۵) باله لر و اوسپرین لر بزهکارلیک لری، تهران: مجد ژوبین انتشاراتی.

امیدی م ، (۱۳۸۹ ) مقاله « ژونوم لرده محیط تاثیراتی»

دوان پی شولتز، سیدنی الن شولتز (۲۰۱۳) « شخصیت نظریه لری » سیدیحیی محمدی ترجمه سی (۱۳۹۴) ترهان: ویرایش انتشاراتی

باله لر کتته لردن آله یاتکان اورنک لر،( ۲۰۱۹) خبری راپور، کابل: ۸ صبح روزنامه سی

سیاس ، زهرا(۲۰۱۹) « چقر، اویی میزادریس بوبه میز» خبری راپور: ۸صبح روزنامه سی کابل