حیات و مدنیت بیربیری یانیده هر بیر اولکه نینگ قدریتلری، تورمیشلری و عموما” آلگنده اولکه نینگ اندیشه و قره‌ش نینگ شکللنتیریب و بو ایککی مساله فعالیت دن قالگن تقدیرده اولکه نینگ برچه قدریتلری و ایشانچ لری هم حرکت ده قالیشی ممکن. یالغیز اوروش، بیر اولکه نینگ حیاتی، مدنیتی و تاریخی حافظ سینی یوقاته دی. بخت گه قرشی افغانستان، قرغ ییل دن بیری دوام ایتیب کیله یاتکان اوروش بیلن جدللشیب کیلماقده. اما دایم اوروش زمانیده هر بیر اولکه نینگ مدنی قدریت لری تمثال و نشانه لری، اهالی آنگی نی اوزیگه جلب ایتیب و کیله جک و امیدلرینی شکللنتیریش ده اساسی رول اوینیدی.

قاردن آدم تیارلش هم مملکت نی مدنی تمثاللریدن بیری دیر. شبهه سیز قار یاغیشی در حقیقت اوسمیلیک لر حیاتی نی تکرار بولیشی و آدم لر آرزو و امیدلرینی جان آلیشی نی انگلته دی. قار، انسان لرگه حیات اوچون امید بیریش دن علاوه انسان لر ذهنی و اندیشه سینی هم اوزیگه جلب ایته دی.هرییل قیش موسومیده فاریاب دن باشلنیب بدخشان گه چه دوام ایته یاتکان مملکت شمال و شمال شرقی ولایت لریده نه فقط دهقان لر بلکه تورلی طبقه لر خصوصن باله لر، اوسپیرینلر و یاش لر خرسند بولیب قیش موسومی گه تیگیشلی بولگن اوینلر جمله دن قارجنگی، قاردن آدم تیارلش و یخ‌ملک کبی اوین لرنی بجریب خرسندلیک قیله دیلر. بو اوینلر در حقیقت افغانستان خلقی نی عنعنوی مدنیت لری جمله سیدن دیر و سونگی ییللرده اوروش تاثیراتی دن خسته بولگن اهالی هر بیر منطقه دن ایلک قار یاغگندن سونگ بو اوینلرنی بجریب و عموما قاردن آدم تیارلیب قیش موسومی یتیب کیلیشی نی خوش قرشی لیدیلر.

۶۸ یاش ده بولگن عظیم ابه شبرغان شهری یشوچیلریدن بیری دیر. او قیش موسومی عنعنوی اوین لری حقیده نشانه خبرآژانسی بیلن صحبت ده دیدی بیز حتی ۵۰ ییل آلدین پلخمان بازلیک دن علاوه قاردن آدم تیارلش بیلن قیش موسومیده اوز وقتی میز نی خوش اوتکزردیک. اونگه کوره قاردن تیارلگن آدم هرقنچه دوام ایتسه یعنی قاره یریمه‌سه اوشه ییل برکت ییل بولیشی گه مردم ایشانردیلر.او دیدی:«اگر قار تیزلیک ده یریسه، چندای یخشی قیش کیلمی دی.» عظیم ابه علاوه ایتی اوتمیش ده بیز عمومن قهرتان و ساووغ قیش موسوم لرگه گواه بولردیک. اوتمیش ییللرده ایلک قار یاغگنده یاشلر حتی بیرهفته قیش موسومی اوینلرینی قارلر اوستیده بجرردیلر. او هلی هم باله لر و اوسپرین لر قیش موسومی اوینلری خصوصا قاردن ادم تیارلشگه رغبت و اشتیاق لری کوپ بولگنی دن خرسندلیک بیلدیره دی.

هرچند اولکه ده قیش اوین لری باره سیده قندای بیر تحقیقاتی و یازمه ایش بولمگنی گه قرگنده، اما تاریخی روایتلر و خصوصن موجود تصویر و عکس لرگه قرگنده قیش موسومی اوینلری مرکزی آسیامملکت لری و ایران و افغانستان اهالی لرینی عنعنه و مدنیتی بیرقسمی نی شکللنتیرگن.

عینی حالده ۴۰ یاشده بولگن فاریاب ولایتی یشوچی نورالله امیری قارنی پیامی، تینچلیک و پاکیزه‌لیک دیر دیب قار ییرنی ناقولی و افلاس سیماسینی یائیب و آدملرنی پاک اندیشلیک گه چارلیدی دیدی. اوقوتوچیلیک بیلن شغللنه یاتکان امیری جنابلری هرییلی قیش موسومی ده ایلک قار یاغیشی بیلن ایککی اوغیل و بیر قیز فرزندی بیلن اویی صحنیده قاردن آدم تیارلنیشی نی ایتیب اولر بو آدم نی تیارلش ده زرجمه، کومر و قرس دن فایده لنیشی نی تاکیدلیدی. اونی ایتیشیچه مردم عمومن برکت لی و سیر حاصل ییل نیتی بیلن قاردن آدم تیارلب بو ایش بیلن وقت لرینی خوش اوتکزه دیلر.

باشقه تماندن ۱۶ یاشده بولگن سروش هم صنفداش و اورتاقلری بیلن شبرغان شهریده قاردن بیر کتته کان آدم تیارلشکن. بو آدم باشیده ترکی سریاللرده رول اوینه گن بیر قهرمان کلاه سینی کیدیرگن. سروش ذوق بیلن قیلگنی ایش حقیده سوز یورتیب بیز شبرغان ده اینگ گوزل و یخشی آدم نی بیز تیارلشکن میز دیدی. او هرییلی بیز کوچه ده‌گی باله لر بیلن محله میز ده قاردن آدم تیارلیمیز دیب عایله میز هم بیز بیلن مخالفت قیلمی بلکه یاردم بیره دیلر دیدی. اما سروش قاردن تیارلنگن آدم فلسفه سی و تاریخی حقیده هیچ نرسه بیلمیدی. اولر قاردن یسه گن آدم لری اسمی نی « بابه برفی» قویشکن.

مملکت مرکزی، شمال، غرب، شمال شرق ولایتلریده قاردن آدم تیارلش ععنعنه سی هنوزهم اونوتیلمگن. هرییلی افغانستان نی غربی قوشنی سی و شونینگ دیک مرکزی آسیا مملکت لریده « قاردن آدم تیارلش فیستواللری» دولتلری تمانیدن یولگه قویله دی. اما افغانستان ده بو ایش رسمی طرزده رواجلنمگن. اما مملکت یشوچیلری قاردن آدم تیارلش نی بو اولکه نینگ اونتیب بولمس مدنیت و عنعنه لری جمله سی دن بیله دیلر.