کوهای-افغانستان-880x506

افغانستان جغرافی و ترقیات اورنی

neshananews

10 November 2020

یازوچی : ابومسلم خراسانی

جغرافی و ژیوپولوتیک اورن و موقعیت، هر بیرمملکت نینگ دولت دارلیک، خوفسیزلیک و ترقیاتی عامل و مولفه لری جمله سی دن حسابلنه دی. جهانی شهرت گه ایگه بولگن ایلک یونان لیک مورخ هردودت نینگ یازیشیچه دولت لرنینگ سیاست اصوللری اونی جغرافی موقعیتی گه باغلیق دیر و عکسینچه و جغرافی موقیعت هم دودت لرنینگ سیاست لریده بیواسطه تاثیر یتکزه دی. بو معقوله نی نظرده توتیش بیلن، افغانستان بیرتاغلیک و آسمان اوپر، قاردن یاپیلگن و ساووغ تاغلری بیلن ترقیات مولفه لری بیلن قندایین علاقه سی بار؟ افغانستان نینگ تاغلیک موقعیتی اونی رواجلنمس لیک وترقی گه ایریشمگنی و زوروانلیک لردوام ایتیب باریشی سببی ایمس می ؟

افغانستان سابق تشقی ایشلروزیری رنگین دادفر اسپنتا افغانستان سیاست لریدن اوز روایت لریده امریکانی حاضرگی جمهورریسی جوبایدن دن افغانستان گه قیلگن سفری دن نقل قیلیب یازگن:« افغانستان بیر قومی و قبیلوی و کورشچی مردم نینگ یورتی دیر که قیشلرده کوهستان لرگه پناه کیلتیره دیلر و اسیغ آی لرده قورال آلیب بیربیرلریگه قرشی اورشه دیلر.» بایدن نینگ بو نقل قولی افغانستان ده اوروش، زوروانلیک لر دوام ایتیب باریشی و ترقیات نینگ حقیقی وضعیتی نی تصویرلب آشکار ایته دی که تاغلیک جغرافی هم زوروانلیک لر وهم ترقیات گه ایریشمس لیک بیلن بیواسطه علاقه داردیر و بو تاغ لیک حدودلردن ترقیات یولی گه یتیب باریش اوته هم قیینت دیر.

 ترقیات نی ایککی قره سی بار. بو ایککی قیرره در حقیقیت ترقیات آقیمی ده ایککی قنات کبی بیربیرینی قوللب قوتلیدی. کاتته اهمیت گه ایگه بولگن و ترقیات ساحه سی تحقیقاتچی لری اونی رواجلنیش نینگ « نرم افزاری» اتگن بیرینچی قیرره سی مدرنیته دیر. مدرنتیه گه یتیب باریش در حقیقت رواجلنیش و ترقیات نی دستلب کی اولویتی دیر. ایککینچی قیرره ایسه « سخت افزاری» یا مدرنیزسیون بولیمی دیر و ایککینچی درجه ده تورگن. یعنی ممکن یول، فابریکه و کوپلب قوریلمه لرگه ایگه بولسک اما بولرگه ایگه بولیش ترقیات و رواجلنیش گه ایریشیش نی انگلت می دی.

افغانستان نینگ سیاسی جغرافی سی که ایککی ابرقدرت یعنی شرقی هند و تزاری روسیه تمانیدن ایککی قسیم ده بولینگن در حقیقت ترقیات و رواجلنیش نینگ بو ایککی قیرره سی بیلن موافق ایمس. مدنیت، عرف وعنعنه لر و جماعه قدریت لریگه کتته اهمیت بیره یاتکان مدریته بحثی ده، تاغلیک موقعیت و قومی و قبیلوی حیات، شهری اخلاق، یرش و بیردملیک گه توسیق بولگن. چونکه افغانستان نینگ تورلی منطقه لری یشوچیلری ارا مدنی تعامل و باردی کیلدی لر و علاقه لر تیکلنمگن و بو جهت دن بیر قندهارلیک، هرات لیک لر مدنیتی دن بیر خبر دیر و شمال ده یشه یاتکان اهالی ایسه جنوب یشوچی لری عرف و عادت و مدنیت دن ییترلیچه معلومات گه ایگه ایمس لر.

باشقه تماندن تاغلیک جغرافی ده مردم و اهالی، زوروانلیک ، کورشچیلیک، قهرمان پرورلیک و شهری مدنیت گه ضد توشینچه لر بیلن تربیه بوله دیلر. تاریخی حجتلرگه کوره قشلاق یشوچی لری افغانستان ده بار بار شهری دولت گه قرشی قوزغالیب و قین دن بیچاغ چیقاریب و ترقیات و رواجلنیش آوازینی بوغگنلر و بوندای وضعیت دن نان یییب و قاره دن یاپیلگن وادی لرده حیات کیچیرگنلر. اولر تعامل، ترقیات، یرش و رواجلنیش دن هیچ نرسه بیلمیدیلر. بو اهالی تاغلرده یششلری نتیجه سیده آرقه گه قالیش و زوزوانلیک بیلن بیواسطه علاقه دار بولیب و افغانستان ده رواجلنیش و ترقیات گه توسیق بولیب کیلماقده لر.

 ترقیات نینگ مدرنیزاسیون بولیمی ده ایسه، معیاری قتناو یوللر بولمگنی و افغانستان نینگ تاغلیک ایکن لیگی هم توسیق بولگن. مثال اوله راق شمال ده جنوب گه برق انرژی سی خطی تارتیلشی ویا قوریلیش اشیالرنی بدخشان و تخارده انتقال بیریلیشی اوته قیینت دیر و اونی خراجتی هم آغیر. باشقه تماندن دولت لر تاغلر آره سیدن اوته یاتکان بو یوللر خوفسیزلیگی نی تامینلش و حتی بو حدودلرده اوغریلر و قوراللی گروه لرگه قرشی کورش ده مبلغ اجرتیشی لازم.

بو بحث دن بو نتیجه نی آلیش ممکن که افغانستان جغرافی حدودی اونی رواجلنمی قالگنی و زوروانلیک لر دوام ایتیب باریشی ده بیواسطه دخلدار دیر. شو جهت دن اگر دولت و افغانستان ضیایی لری و سیاستچی لری بو مملکت ترقیات گه ایرشیشی نی ایسته سه لر ایش و ترقیات نی قشلاق لردن باشلش لری لازم و تورلی تومن مدنیت و عرف وعنعنعه لر ارا تعامل و بیردملیک نی یرتیش لری کیرک دیر.