اېران نینگ افغانستان تینچلیک جریانی‌گه قره‌تیلگن ایکّی تامانله‌مه سیاستی؛ تهران قَیته کۉریب چیقیشی کېرک
neshananews
27 June 2021افغانستان تینچلیک جریانی ایچکی معما بۉلسه-ده، کېنگ منطقوي و خلق‌ارا قیرره‌لرگه اېگه. اوشبو جریان نینگ موفقیتی منطقه و دنیا دولتلری نینگ صمیمي همکارلیگی گه باغلیق. قوشنی‌اېران و منطقه‌ده‌گی نفوذلی دولت‌لردن بیری صفتیده، اوشبو جریان نینگ موفقیت گه ایریشیش‌ده مهم رۉل اۉینه‌آله‌دی. اما اېران دولتی افغانستانده تینچلیک اۉرنه‌تیش اوچون ضرور درجه‌ده صمیمي همکارلیک قیلمه‌گن.
افغانستان تینچلیک ساحه‌سیده‌گی اېران نینگ صمیمي همکارلیگی بو تهراننی طالبان و مملکتده‌گی باشقه عصیانچی گروه‌لری بیلن علاقه‌لرینی کیسیشی‌نی انگله‌ته‌دی. اېران حکومتی سۉنگگی ییللرده، اینیقسه افغانستان‌گه خارجي قۉشینلر نینگ کیریب کېلیشی بیلن افغانستانده تینچلیک اۉرنه‌تیش باره‌سیده ایکّی تامانله‌مه سیاست اوینه‌گن. بیر تماندن، تهران، افغانستان تینچلیک اۉرنه‌تیش اوچون بومملکت بیلن همارلیک قیلیش‌دن ایشانچ بیلدیره‌دی و باشقه تماندن افغانستان حکومتیگه قرشی کوره‌شیش اوچون طالبان‌نی جهازله‌یدی و مبلغ بیلن تأمینله‌یدی.
تهران نینگ افغانستان تینچلیک جریانی‌گه قره‌تیلگن ایکّی تامانله‌مه سیاستی، افغانستان خلقی و حکومتی نینگ اېران حکومتیگه کېره‌کلی درجه‌ده ایشانمسلیگیگه یول‌آچکن. شو سببلی، جاري ییل نینگ ۱۲نچی اسد کونیده حاکمیتنی قولگه آله‌دیگن مملکت نینگ ینگی جمهوررییسی ابراهیم رییسی نینگ اېران نینگ افغانستان‌گه نسبتاً تشقی سیاستی‌نی اۉزگرتیریشی کوتیلماقده.
اېران نینگ جاری سیاستی‌نی انابتگه آلگن حالده، اېران حکومتی نینگ یوقاری مرتبه‌لی رسمیلری اۉتمیشده تورلی وقتلرده تهراننی افغانستان‌گه تینچلیک اۉرنه‌تیش بۉییچه همکارلیک قیلیشیگه ایشانچ بیلدیرگن، اما بو وعده‌لر هلی‌گه‌چه بجریلمه‌گن. اېران تشقی ایشلر وزیری نینگ اۉرین‌باسری عباس عراقچی ۱۳۹۷ ییلده کابولگه کېلدی و ملي بیرلیک حکومتی اجراییه رییسی عبدالله عبدالله بیلن اوچره‌شدی. عراقچی جنابلری اېران، افعانستان حکومتی و اونی ایچکی مخالف گروه‌لری اۉرته‌سیده کیلیشموچیلیکلرنی برطرف ایتیش اوچون همه انکانیتلرده فايده لنیش گه تیارلیگینی انیق ایتیب اۉتدی. کورینیشی‌دن، عراقچی جنابلری‌نینگ بو وعده‌سی افغانستان حکومتی و طالبان اۉرته‌سیده کیلیشو اۉرنه‌تیش دن عبارت اېدی.
بوندن آلدین، اېران نینگ تینچلیک یۉلیده‌گی همکارلیگیدن امیدسیز بۉلگن افغانستانحکومتی ینه بیرربار اېران‌گه ایشاندی. عالي تینچلیک کېنگاشی باش کاتیبی و جمهوررییس غنی نینگ منطقوي مسأله‌لر بۉییچه مخصوص نماینده‌سی محمد عمر داوودزی افغانستانده تینچلیک اۉرنه‌تیشده اېران نینگ یاردمینی ایزلش اوچون تهرانگه سفر قیلدی. بو سفر دوامیده اېران تشقی ایشلر وزیری، ملي خوفسیزلیک کینگاشی مصلحتچیسی و ملي خوفسیزلیک کېنگاشی معاونی، جناب داوودزی‌گه افغانستان بیلن تینچلیک اۉرنه‌تیش اوچون ایشلشده اراده و قابلیت گه اېگه اېکنلیگی و بو توغریده همکارلیک قیلیش‌دن سوز بیردیلر. اوشبو همکارلیک طالبان رهبرلرینی افغانستان حکومتی بیلن تۉغریدن-تۉغری مذاکره‌لرگه آلیب باریشنی اۉز ایچیگه آلگن بۉلیب، بو عملگه آشمه‌دی.
و نهایت، طالبان وکیللری و افغانستان حکومت هیاتی اۉرته‌سیده تۉغریدن-تۉغری تینچلیک مذاکره‌لری ۱۳۹۹ ییل سنبله آییده باشلندی. پاکستان حکومتی نینگ یوقاری لوازملی ملازملری بو مذاکره‌لر، اسلام‌آباد یاردم بیلن باشلنگنی نی انیق ایتدیلر. باشقه‌چه قیلیب ایتگنده، تهران نینگ طالبان‌نی مذاکره‌لر چوکی‌سیگه آلیب کېلیش حقیده‌گی وعده‌لری عملگه آشمه‌دی. کابل، تهران نینگ افغانستان‌گه تینچلیک اۉرنه‌تیش بۉییچه همکارلیگیدن ینه امیدسیز بۉلدی.
کابل، طالبان‌نی مذاکره‌لرده اشتراک ایتیش اوچون تهران همکارلیک قیلیشیدن اوندای بیر حالده امیددباغله‌گندی که تهران الّه‌قچان طالبلر بیلن علاقه‌لری بارلیگی اعلان ایتکن اېدی. اېران تشقی ایشلر وزیری جواد ظریف ۱۳۸۹ ییلده تهران بیر قنچه وقت دن‌بیری طالبان بیلن علاقه‌ده دیر و بو مناسبتلر افغانستان-اېران ارا چېگره‌لر نینگ خوفسیزلیگی اوچون جوده مهم اېکنلیگینی تاکیدلشکندی. عینی حالده کابل بیر نېچه بار تهراننی افعانستان دولتی قوراللی مخالف گروه‌لرینی مالیه‌لشتیریش و جهازلنتیریش‌ده عیبلشکندی. بیراق تېهران بو دعوانی قبول قیلمه‌دی.
نېگه تهران کابل نینگ خوفسیز بۉلیشینی ایسته‌مه‌یدی؟
گرچه تهران افغانستانده تینچلیک اۉرنه‌تیش اېران منفعتیگه اېگه اېکنلیگینی بیلسه-ده، هلی‌هم طالبلرنی بو مملکتده فعال بیر کوچ اوله‌راق قالیشی‌گه سعی و حرکت قیلماقده. اېران افغانستانده شرطلی تینچلیک اۉرنه‌تیلیشینی ایسته‌یدی. اوشبو شرطلردن بیری، امریکا حربیلرینی افغانستان‌دن چیقریلیشی و کابل اقتصادی جهت‌دن تهرانگه باغلیق بولیب قالیشی دیر.
اېران تشقی ایشلر وزیری جوادظریف “طلوع نیوز” تلویزیونی بیلن سۉنگگی صحبتیده، اېران امریکا حربیلری نینگ منطقه‌ده بۉلیشیگه قرشی اېکنلیگینی انیق ایتدی. جناب ظریف اېران نینگ امریکا قۉشینلرینی عراق‌دن آلیب چیقیشگه قره‌تیلگن حرکتلرینی اېسلتیب و امریکا نینگ منطقه‌ده بۉلیشیگه قرشی بۉلگن گروه‌لرنی مبلغ بیلن تامینلش حرکتی‌ني درحقیقت بالواسطه آق‌له‌یدی.
ظریف‌جنابلری دیدی:”بیز امریکا حربی قوتلرینی عراق، افغانستان و باشقه منطقه‌ده‌گی مملکتلرده موجودلیگینی منطقه تینچلیک و خوفسیزلیگی‌گه ضرر ېتکزووچی عامل دېب بیله‌میز، اما بیز اوشبو مملتلر، حکومتلری اورنیده قرار آلمی‌میز. اوشبو مملکتلر نینگ حکومتلری مستقل حکومتلر بۉلیب، اۉزلری اوچون قرار آله‌دیلر و بو قرار ایسه اهالی قراری دیر.”
اېران حکومتی رسميلری بیر نېچه بار افغانستان‌نی “باسیب آلینگن” اېر دېب اتشگن. جوادظریف نینگ سۉزلری خودّی شو توشونچه‌گه اساسلنگن. اوشبو توشونچه طالبان و اېران اۉرته‌سیده بیر قوشمه تصورنی یرتکن. شو نینگ اوچون اېران حکومتی خارجي کوچلر و افغانستان حکومتیگه قرشی کوره‌شیش اوچون طالبان‌نی جهازلب مبلغ بیلن تامینلیدی. طالبان جنگچیلری نزدیده یوزلب مِیل قورال و مینگلب اېرانلیک اۉقلری کوزه‌تیلگن.
بیراق تهران‌نینگ ینگی حکومتی بو سیاست‌نی دوام اېتتیرمسلیگی کېرک. چونکه طالبلرنی کۉپراق رغبتلنتیریش، جهازلنتیرش و مبلغ‌بیلن تامینلشتیریش، خارجي قوتلرنی افعانستان دن چیقیب کېتیش دن کیین افغانستان‌نی قیته تروریزم اویه‌سیگه ایلنتیریشی ممکن. اوشبو تروریزم اویه‌سی یقین کېله‌جکده اېران اوچون کتّه معماگه ایلنیشی ممکن.
شو نینگ اوچون ابراهیم رییسی اېران نینگ سکّیزینچی جمهوررییسی صفتیده تهران نینگ کابول بیلن مناسبتلرینی قَیته کۉریب چیقیشی ممکن. اېندی امریکا کوچلری افغانستان‌دن چیقیب کېتماقچی بۉلگن پیتده، اېران، افغانستان بیلن صمیمي همکارلیک قیلیش بیلن قوشمه منفعت گه قول تاپیشی ممکن. اوشبو قوشمه منفعتلرگه اېریشیش اوچون اېران، افغانستان حکومتی بیلن صمیمي همکارلیک ده بولیشی ضرور. اېران نینگ صمیمي همکارلیگی – تهران نینگ کابل بیلن مناسبتلرینی یخشیلنیشی در حقیقت، تهران عصیانی گروه‌لر خصوصا طالبان داخل افعانستان ایچکریسیده فعالیت قیله‌یاتکان گروه‌لرنی مبلغ بیلن تامنلش‌دن قول تارتیشی‌ني انگلیس همده، دیمک افغانستان‌گه اۉزی نینگ اقتصادي زیربنالرینی تیکلشگه امکان بېریش دیر.
افغانستان حکومتی هم اۉز طلبلرینی تهرانگه انیق و روشن اېتکزیشی شرط. شو طرزده، کوپلب مدني قوشمه تاریخ گه اېگه بۉلگن ایکّی قوشنی مملکت صفتیده تروریزم، مخدره مادّه‌لر قاچاقی و منطقه‌ده‌گی موجود و یوزه‌گه کېلیشی ممکن بۉلگن تهدیدلر نینگ آلدینی آلیشده موفق بولیشی ممکن و اوشبو تهدیدلرگه قرشی کوره‌ش کابل و تهراننی قوشمه منفعتلرگه یقینلشتیریشی ممکن.
