تینچلیک مذاکره‌لرینی باشلش اوچون ینگی حرکتلر؛ امید قیلسه‌ک بۉله‌دیمی؟
neshananews
10 July 2021تینچلیک مذاکره‌لر جریانی بیر نېچه آیلیک ساووقلیک و جنگ میدانیده‌گی قیزغین کوره‌شلردن سۉنگ، مذاکره‌لرنی دوام اېتتیریش و اوروشه‌یاتگن تمانلرنی ینه مذاکره چوکییگه قَیتریش اوچون حرکتلر آلیب باریله‌یاتگنگه اۉخشه‌یدی. اۉتگن هفته طالبان و افغانستان سیاسي رهبرلریدن عبارت هیات اېران‌ده اوچره‌شدی و شو بیلن بیرگه، طالبان هیاتی روسيه‌گه رسميلر بیلن تینچلیک مذاکره‌لری تۉغریسیده اوچره‌شیش اوچون مسکوگه یۉل آلدی. بو سفر، خارجی قۉشینلری چیقیشی‌دن سونگ و مملکت نینگ بیر قطار تومنلریده طالبلر هجوملری کوچه‌ییب باره‌یاتگنیدن کېینگی بیرینچی اورینیشدیر.
کابلده قطر نینگ افغانستانده‌گی تینچلیک بۉییچه مخصوص وکیلی مملکت نینگ سیاسي رهبرلری بیلن هم اوچره‌شدی. قطر نینگ دوحه شهریده تینچلیک مذاکره‌لری قَیته باشلنگنگه اۉخشه‌یدی. قطرده تینچلیک مذاکره‌لری قریب اوچ ییلدن بېری دوام اېتماقده، اما جنگ میدانلریده هېچ قنده‌ی اۉزگریش یوزگه کیلمه‌دی. طالبان، افعانستان دولتی‌گه کۉپراق باسیم اۉتکزیش و جهان مملکتلریگه اۉزی نینگ حربي قدرتینی کۉرسه‌تیش اوچون طالبلر اۉزلری نینگ جنگ ماشینی‌نی فعالراق قیلیشدی. خلق حیاتی قوریلمه‌لرینی خراب قیلگن و آدملردن کتّه قربانلیکلرنی آلگن کولگیلی و هلاکتلی بو اوروش زورآلدی. اساسي سوال شوکی، بو مرته تینچلیک مذاکره‌لریگه امید قیلیش ممکن‌می؟ اوشبو مذاکره‌لر موجود زۉرآورلیکنی توخته‌ته آله‌دیمی و تینچلیککه یۉل آچیب بېره آله‌دیمی؟ اوشبو تینچلیک مذاکره‌لری دوری نینگ آلدینگی دوره‌لری بیلن فرقی نیمه‌ده؟
بیرینچی نوبتده، اوشبو مذاکره‌لر دوری نینگ آلدینگی دور بیلن فرقی شونده‌کی، افغانستاندن خارجي قۉشینلر تۉلیق چیقیب کیتگن. امریکا حربي کوچلرینی منطقه‌ده‌گی اېنگ ییریک حربي قرارگاهی بۉلگن بگرام دن چیقمه‌گونچه، برچه اهالی، امریکا افغانستان‌گه قۉیگن اولکن سرمایه‌سی بیلن مملکتنی ترک اېتیب چیقمسلیگیگه شبهه بیلن قره‌دی. بیر کېچه دوامیده امریکا قۉشینلرینی آلیب چیقیب کېتیشی افغانستان و منطقه‌ده‌گی برچه تمانلر اوچون کوتیلمه‌گن اېدی. شو نقطه‌ی نظردن قره‌گنده، خارجي کوچلر نینگ چیقیب کېتیشی بیلن جمهوریت و امارت طرفلری طالبلر نینگ تاباره کوچه‌ییب باره‌یاتگن زۉرآورلیک و جنگاورلیگینی اېنگیللشتیریش اوچون تینچلیک کېلیشوویگه اېریشیشلری ممکن. بو امید آینه‌سی و ایکّله تمان اوچون هم کېلیشووگه اېریشیش اوچون یخشی امکانیت بۉلیشی ممکن.
مذاکره‌لر نینگ اوشبو جریاندیدن آلدینگی مذاکره‌لردن ینه بیر فرقی شونده‌کی، طالبلر قطعیتلی حرکتلری بیلن افغانستان ولایت مرکزلرینی اېگه‌للب آلالمه‌دیلر. عینِ پیتده، خلق کوچلری و بو کوچلر نینگ قرشیلیک کۉرسه‌تیشی طالبلرگه امریکا حضوریده و بو کوچلر مملکتده بۉلمسدن، طالبلر جنگچیلری توخته‌تیلیشینی کۉرسه‌تدی. شو سببلی، طالبلر یقینده بیر نېچه بار سیاسي اېچیمگه قتّيق اینتیلیشلرینی تأکیدله‌دیلر. گرچه گروه نینگ تاباره کوچه‌ییب باره‌یاتگن هجوملری اولر نینگ سیاسي اېچیمگه ایشانیشلری کملیگینی کۉرسه‌تسه-ده، اولر نینگ هجوملریده‌گی مغلوبیتی اولر افغانستاننی حربي یۉل بیلن باشقه‌ریش و حاکمیتنی قۉلگه کیریته آلمه‌سلیکلرینی کۉرسه‌ته‌دی.
حاضر مینگلب آدملر افغانستان نینگ شمالي و غربي قِسمیده طالبان کوچلریگه قرشی توریش و گروه نینگ شهرلرگه کیریشیگه یۉل قۉیمسلیک اوچون قوراللنگن. ینه بیر فرق بۉلیشی ممکن بۉلگن ینه بیر نرسه بو طالبان نینگ افغانستانده‌گی کۉر-کۉرانه اوروشی دیر. چېت اېل کوچلری نینگ تۉلیق چیقریلیشی بیلن طالبان نینگ دیني قانونيلیگی برهم تاپدی و گروه نینگ اوروشی اېندی جهادگه ایلنمه‌دی. یوقاریده‌گی سببلرگه کۉره، افغانستانده‌گی تینچلیک مذاکره‌لری نینگ ینگی باسقیچی جمهوریت و امارت تمانلری تینچلیک بۉییچه اساسي کېلیشووگه اېریشیشی ممکنلیگیگه کۉپراق امید اویغاتدی. ایکّله تمان هم اوشبو وضعیت نینگ دوام اېتیشی افغانستانده‌گی داعش کبی خلق‌ارا جهادچی گروهلرنی کوچه‌یتیریشی و گروه نینگ کوچ و تأثیرگه اېگه بۉلیشیگه یۉل آچیشی ممکنلیگینی بیلیشه‌دی.
تینچلیک مذاکره‌لری مهم و تاریخي دقیقه‌لرگه یېتدی. افغانستان حکومتی، جمهوریت نامیدن و طالبلر رهبرلری، اسلام امارتی نامیدن اوشبو مهم تاریخي دقیقه‌نی بېهوده اۉتکزمسلیکلری و اۉزلری نینگ خودبینلیگی و تکبرلیکلری اوچون امکانیتنی قربان قیلمسلیک‌لری کېره‌ک. شونینگدېک، بو مرته تینچلیک مذاکره‌لری انیق نتیجه‌گه اېریشیشیگه و آدملر نینگ یېلکه‌سیده‌گی اساسي یوک بۉلگن اوروش بیرآز اۉچیریلیشیگه امید بار. دیالوگ و مذاکره‌لر نینگ اېنگ کتّه بېلگیسی زۉرآورلیک و ماجرانی کمه‌یتیریش بۉلیشی کېره‌ک. بیر وقت نینگ اۉزیده تینچلیک و اوروش آقیمی قبول قیلینیشی ممکن اېمس. مملکتده اوروش دوام اېتیشی اوچون عذر یۉق. اېندی، بیز بیر تماندن اوروش نینگ توگه‌شی و زۉرآورلیکلر نینگ کمه‌ییشیگه امید قیلیشیمیز کېره‌ک، باشقه تماندن، مملکتده برقرار تینچلیککه امید قیلیشیمیز کېره‌ک.
