سه‌یلش یاکه تعیینلش؛ اېرانده دېموکراسی قَی درجه‌ده اوستونلیک قیلماقده؟
neshananews
20 June 2021سیلاولر ماهیتاً دنیاده‌گی دېموکراسی نینگ اېنگ اساسي نشانه‌سی حسابلنه‌دی. اوشبو نشانه درحقیقت اهالی‌نینگ سیاست و دولتدارلیک جریانیده رول‌ني قنچه‌لیک تأثیرچنلیگینی کۉرسه‌ته‌دی. دېموکراسی نینگ اېنگ تنیقلی تعریفی – “خلق تامانیدن و خلق اوچون خلق‌‌نینگ باشقروو و حکومتی” تعریفی دیر. درحقیقت، اوشبو تیزیم نینگ اېنگ مرکزي عنصری اهالی‌گه و اولر نینگ اراده‌سیگه اهمیت بېریش‌دیر. عیناً اهالی سیاسي تیزیملر نینگ قانونيلیگی‌نی بېلگیله‌یدی و حکومتلرنی اۉز تقدیرلریگه حاکم‌قیله‌دی. عینِ پیتده “شفّافلیک” و “حرکت اېرکینلیگی” بو تیزیمنی خلق نینگ آوازلری اساسیده، دیکتاتورلیک تیزیملریدن اجره‌تیب توره‌دیگن و اوشبو تیزیملر اۉرته‌سیده چېگره قۉیه‌دیگن اساسي عملیاتلردن بیری‌دیر.
افغانستان غربی چیگره‌داشی و مدني و تیل جهتی‌دن کینگ علاقه‌لرگه اېگه بۉلگن اېران ایکّی کون آلدین جمهورریس‌لیک سیلاولریگه گواه بۉلدی، اونده اېران نینگ بنیاديیست جریانی اعضاسی و اېران رهبریگه اېنگ یقین آدملردن بیری بۉلگن ابراهیم رېیسی جمهوررییس اېتیب تعیینلندی. بو سیلاولر اېرانده دېموکراسی نینگ تنزلگه یوز توتیشینی نمایش اېتدی. بیراق، کۉپلب متخصصلر و اېرانلیک تدقیقاتچیلر نینگ فکریگه کۉره، جمهوررییس تنلش سیلاو اېمس، تعیینلش اېدی دیب فکر بیلدیردیلر. بیراق، اوشبو مهم مسأله‌نینگ تورلی جهتلرینی یارتیش بیلن، بو جریاننی یخشیراق توشونیشگه امکان بېره‌دی.
خلق نینگ ناراضیلیگی و اېران تقدیری
یوقاریده تأکیدلب اۉتیل‌گنی‌دېک، “اهالی” دموکرا‌تیک جریان نینگ دقت مرکزیده جایلشکن اېنگ مهم رکنی دیر. خلق بو حکومتلرنی برپا اېتیلیشیده مهم رۉل اۉینه‌یدیگن و ینگی حکومتلر نینگ ته‌یه‌نچی‌سی‌دیر. اما اېرانده اېسه اهالی اۉز تقدیرلرینی تعیین لشده کمراق رۉل اۉینه‌یدیلر. اېرانده حکمران حکومت و اونینگ افراطی سیاستچیلریدن ناراضیلیک کوچه‌ییب باریشی سیلاو جریانیده، ایچکی سیاستده، تشقی ایشلرده و سیاسي حیاتده جماعتچیلیک نینگ کم اشتراک اېتیشیگه و اولر نینگ موجودلیگینی تعقیقلشگه آلیب کېلدی.
مملکتده قتغان و قتغان نینگ کوچه‌ییشی ایچکی واهمه و کېله‌جک اوچون کتّه تشویش توغدیرماقده. کېله‌جکنی بیر نېچته دیکتاتورلر شکللنتیرماقده و اېران اهالی‌سی ایچکی اۉزگریشلرده سیلاوچیلر صفتیده هېچ قنده‌ی رۉل اۉینه‌مه‌یدیلر. شو نینگ اوچون محلي و خارجي ضیالیلر و متفکرلر اېرانده “سیلاولر” نامی آستیده قیلینگن نرسه شونچه‌که اېران رهبر تامانیدن تعیینلنگن و اهالی بو جریانده ذرّه‌چه رۉل اۉینه‌مه‌گن دېب حسابلشه‌دی.
اېرانده سیلاو جریانی دېب ناملنه‌یاتگن سیلاوده قتنه‌شووچیلر نینگ ۲۰ فایزگه په‌سه‌ییشی آرقه‌گه چېکینیش و بو جریانگه جماعتچیلیک ایشانچی نینگ یۉقلیگینی کۉرسه‌ته‌دی. باشقه تاماندن، خلق نینگ آواز بېریشگه بۉلگن شفقت‌سیزلیگی و توشکونلیگی اېرانده ناراضیلیک کوچه‌ییب باره‌یاتگنلیگینی کۉرسه‌ته‌دی. بو ایسه کېله‌جکده بو مملکتده دیکتاتورلیک و ظلم نینگ اساسلرینی برباد قیلیشی و حقیقي دېموکراسی اوچون زمین یره‌تیشی ممکن بۉلگن ناراضیلیک دن درک بیره‌دی. دیکتاتورلیک دایمي اېمس و اېران افراطی اېتکچیلریگه نسبتاً خلق نینگ ناراضیلیگی و ایشانچسیزلیگی کوچه‌ییب باره‌یاتگنی شونی کۉرسه‌ته‌دیکی، ایگرمه‌بیرینچی عصرده دېموکراسی اۉرنیگه آنگلی ملتگه دیکتاتورلیک اۉرنه‌تیلیشی ممکن اېمس.
رییسی عیبلنگن‌می یاکه سه‌یلنگن جمهوررییس می؟
جهان اوروش جنایتلری و عدالت اوچون ایش آلیب بارووچی خلق‌ارا عفو تشکیلاتی نینگ تأکیدلشیچه، رییسی محکمه‌گه تارتیلیشی کېره‌ک. سیاسي ترور و قاتل‌لیککه عیبلنگن شخص جمهوررییس بولسه بو اوته فاجعه‌لي دیر. ابراهیم رییسي ۱۹۸۹ ییلده اېران اسلام جمهوریتی نینگ مینگلب سیاسي مخالفلرینی قتل اېتیشده قتنه‌شگن. خلق‌ارا عفو تشکیلاتی باش کاتبی اگنس کَالامار اۉز بیاناتیده رییسی جمهوررییس اۉرنیگه جوابگرلیککه تارتیلیشی کېره‌کلیگینی ایتدی.
اساسي مسأله جناب رییسی نینگ انسانیتگه قرشی جنایتلر، سیاسي سوءِقصدلر و اېرانده موجود رژیم‌نینگ ۶۸ سیاسي مخالفلرینی قتل اېتیشده عیبدار‌دیر. او اېرانده نمایشچیلر، سیاسي فعاللر و فعال عیاللرنی باستیریشده، قییناققه سالیشده و قتل اېتیشده عیبلنماقده. ۱۳۹۷ ییلده اېران ملي تشکیلاتی تمانیدن تیارلگن حجتلی راپورلریده، رېیسی بو مملکتده مینگلب سیاسي مخالفلر و ضیایی‌لرنی قنده‌ی اۉلدیرگنلیگی و سوددن تشقری قتللرنی قنده‌ی عملگه آشیرگنلیگین‌ني کورستکن.
بیراق، اوروش جنایتلریده عیبلنگن افراطی و بنیاديیست نینگ بارلیگی، مخالفرینی جسماني یۉق قیلیش و سیاسي قتللرنی تشکیللشتیریش منطقه‌نی ینه بیر بار قۉزغه‌تیشی و زۉرآورلیک تمان‌آلیب باریشده اساسي یول آچیشی ممکن. بو دیکتاتور آخوند حکومتی آستیده یشه‌یدیگن اېران خلقی اوچون هم، افغانستانگه قۉشنی دولتلر اوچون هم خوفلی و جوده مهم‌دیر. بیر تاماندن، جمهوررییس نینگ بارلیگی اېران نینگ ایچکی اۉلچاویده‌گی اۉزگریشلر اوچون اساس بۉلیشی ممکن، باشقه تاماندن اېسه اېران اسلام جمهوریتی نینگ تشقی سیاستینی اۉزگرتیریشی ممکن، بو اېسه اۉتخانه‌ده اۉت قۉییش دېب ناملنه‌دی.
اۉق‌گه قرشی” الله اکبر”؛ تاریخ قضاوتی
