طالبانگه قرشی یاشلرنی سفربر قیلیش؛ اوروش آلاوی اۉق بیلن اۉچیریلمه‌یدی
akbardashti
26 June 2021حکومت طالبلرنی باستیریش و تومنلر نینگ قوله‌شیگه یۉل قۉیمسلیک اوچون بوگروه گه قرشی عامه‌وي سفربرلیک‌گه یوز توتکن. یوقاری مرتبه‌لی امنیتی مقاملر، طالبلرگه قرشی لکوره‌شیش اوچون کۉپراق آدملرنی تیارلش اوچون قتّيق ایشله‌ماقده. سابق جهادی سیما بسم الله محمدي اېندی‌گینه ملي مدافعه وزیرلیگی رهبری اېتیب تعیینلندی. جناب محمدي اوشبو جهادی جنگچی‌لرنی طالبانگه قرشی قَیته سفربر قیلیش اوچون سابق جهاد قوماندانلریگه تأثیریدن فایده‌لنیشگه حرکت قیلماقده.
ایچکی ایشلر وزیرلیگی مملکت شِمالیده دواطلب یاشلرگه قورال و اۉق ترقه‌تیش جریانینی باشله‌گن. کورینیشیدن، حکومت امکان قدَر تېزراق تومنلر قوله‌شی نینگ آلدینی آلیشنی ایسته‌یدی. شو نینگ اوچون حکومت نینگ خلقنی طالبلرگه قرشی سفربر قیلیش اوچون کوره‌شی ینه‌ده کوچه‌یگن.
عامه‌نی، بیر قۉزغآلانچی گروه‌گه قرشی سفربر قیلیش اوچون اساسن ییللرجه وقت کېره‌ک، اما حکومت بونی بیر نېچه کون ایچیده عملگه آشیرماقچی. جمهوررییس نینگ عامه علاقه‌لر و استراتیژیک ایشلر بۉییچه باش مصلحتچیسی وحید عمر ایشانچ بیلن، یقین ایکّی هفته ایچیده اوروش حالتی بوتونله‌ی اۉزگره‌دی دیب تاکیدلشکن
جمهوررییس‌نینگ باش مصلحتچیسی نینگ بو سۉزلری جهادیست صداقتی و سعی-حرکتلریگه اساسلنگن. عطامحمد نور، مارشال دوستم، محمد محقیق و اۉنلب سابق جهاد قوماندانلری طالبلرگه قرشی کوره‌شیش اوچون مدافعه و ایچکی ایشلر وزیرلیگیگه یوزلب قۉشینلرنی یېتکزیب بېریش رېجه‌سی بۉییچه ارگ‌گه ایشانچ‌بیلدیرگنلر.
اوشبو جهادی سیمالر شو پیتگچه اۉز سۉزلرینی بجردیلر. یوزلب یاشلر عادي کییمده حکومتگه تقدیم اېتیلدی. عامه‌وي سفربرلیک نینگ اساسي قِسمی بادغیس، پروان، تخار، بلخ، کندز، جوزجان، فاریاب و سرپل ولایتلریده الّه‌قچان شکللنگن. اوشبو قوراللی گروه‌لر تخارنینگ بنگی و خواجه‌غار تومنلرینی طالبلردن آزاد قیلدیلر. بو شونی انگله‌ته‌دیکی، طالبلرگه قرشی یاشلرنی سفربر قیلیش حاضرگچه فایده‌لی بۉلگن. جهادیلر و حکومت اۉز رېجه‌لرینی عملگه آشیریشده موفقیت قازانیشدی.
اما حکومت، طالبان هجومینی باستیریش اوچون کېره‌کسیز شاشیلینچلیک ایشله‌ته‌یاتگنی انیق. قوراللی کوچلر نینگ عالي قوماندانلیگی اوروش النگه‌سینی اۉق بیلن اۉچیرماقچی؛ کورینیشیدن بو ایش ایلگری فایده‌لی بۉلمه‌گن و حاضرگی وضعیتده همممکن بۉلمه‌سه. حکومت کوچلری و طالبان جنگچیلری کۉپ ییللر دوامیده کوره‌ش آلیب بارماقده و آخر-عاقبت ایکّله تامان هم قورال کوچی بیلن غالب چیقه آلمه‌سلیگینی تن آلیشدی.
اوشبو اعترافنی حسابگه آلگن حالده، یاشلرنی طالبانگه قرشی سفربر قیلیش کورینیشیدن منطق‌گه توغری کیلمیدی. بو طالبان نینگ آلدینگه سیلجیشینی قیسقه مدتده توخته‌تیشی ممکن، اما اوزاق مدتده ثمره‌لی اېمس؛ چونکه طالبلر قیشلاقلردن مخصوص اصوللر بیلن یاشلرنی اوز صفیده قوشماقده. شونی اونوتمسلیک کېره‌ککی، یاشلرنی سفربر قیلیش خوفسیزلیک کوچلری صفینی قۉللب-قوّتله‌گنیدېک، طالبلر صفینی هم کوچه‌یتیریشی ممکن.
باشقه تاماندن، حکومت هېچ قچان بوتون افغانستان حدودینی طالباندن تازه‌لش نیتیده بۉلمه‌گن. جمهوریت نینگ طرفدارلری و مملکتده‌گی برچه سیاستچیلر اېندی طالباننی افغانستان‌ده بیر حقیقت دېب بیلیشه‌دی. سابق جمهوررییس حامدکرزهی، قوراللی کوچلر باش قوماندانی محمد اشرف غنی، ملي یره‌شیش عالي کېنگاشی رئیسی عبدالله عبدالله و مملکت نینگ اکثریت سیاستچیلری بو مسأله‌نی بیر نېچه بار کۉتاریشگن. نیت طالبلرنی عموماً یۉق قیلمسلیک دېگن معناده. حکومتلر عامه‌نی فقط حاکمیتده امان قالیش اوچون ایشله‌ته‌دیلر. شو نینگ اوچون طالبلرگه قرشی یاشلرنی سفربر اېتیش منطق‌گه تۉغری کېلمه‌یدی.
باشقه تماندن، طالبان رهبرلری، امریکابیلن تینچلیک شرطنامه‌سینی امضالنگن‌دن کېین اۉز قۉشینلرینی رغبتلنتیریب ایتکن که و سیزنینگ شهر و قیشلاقلرده قان تۉکیشینگیز دنیا نینگ قدرتلی دولتلریدن بیرینی تیزه‌گه چۉکتیرگن. حالاکه ماجرا اصلی اما بونده‌ی اېمس. امریکا، افغانستان‌گه اۉز منفعتی اوچون کیردی و کېره‌ک بۉلگنده مملکتنی ترک اېتماقده. طالبان جنگچیلری بونی توشونمه‌یپتی. شو نینگ اوچون اولر جنگ میدانیگه کۉپراق روح بیلن کیریب، افغانستان‌نی بوتونلی تصرف اېتیش اوچون کوره‌شماقده‌لر.
طالبان رهبرلری، بوگروه جنگچیلری اوروشدن چرچه‌گنلیکلرینی و تینچلیکنی خواهلشلرینی یخشی بیلیشه‌دی. ۱۳۹۷ ییلیده‌گی هییت بیره‌می ده اعلان بولگن آتش‌کیسیم بو فکرنی اثباتله‌دی. خودّی شو نرسه خوفسیزلیک کوچلریگه تېگیشلی. طالبان رهبرلری اوروش آرقه‌لی سیاسي حاکمیتنی قۉلگه کیریته آلمه‌سلیکلرینی توشونه‌دیلر. شو نینگ اوچون اولر امریکا بیلن مذاکره‌لرنی باشله‌دیلر، کېین اېسه افغانستان حکومتی بیلن مذاکره‌لرنی باشله‌دیلر. شو نینگ اوچون گروه نینگ تومنلرگه قرشی هجومی تېز آره‌ده ساویب کېته‌دیگن وقتینچه‌لیک تۉلقین بولگنی معلوم بولدی.
اما یاشلرنی طالبانگه قرشی سفربر قیلیش دهشتلی عاقبتلرگه سبب بولیشی ممکن. تۉغری که، اوشبو سفربرلیک قیسقه مدتده تومنلر نینگ طالبلر قۉلیگه اۉتیشیگه یۉل قۉیمه‌یدی، اما اوزاق مدتده بو کوچلر هم حکومت نظارتیدن چیقیب کېته‌دی. روحی توصیه‌لر جهتی‌دن، آدملر قورال آلگنلریدن کېین اۉته خوفلی بۉلیب قالیشه‌دی. افغانستان خلقی بونی اوّل هم باشدن کېچیرگن. ایچکی اوروشلری بونگه مثالدیر. آدملر ۱۹۶۰-۷۰ ییللرده سابق شوروی عسکرلریگه قرشی سفربر بۉلدیلر و قورال آلدیلر. اوشبو قوراللر جمعیتگه قَیته کیریب، قوراللرینی تشلب کېتیشی اوچون بیر نېچه ییللر کېره‌ک بۉلدی. بونده‌ی حالتنی مملکتده تکرارلش شرط اېمس.
شو سببلی، حاضرگی مرکب وضعیت‌دن چیقیش اوچون اېچیم یول، طالبانگه تشقی باسیم اۉتکزیشدیر. حکومت اۉز سیاستیده جدّي اۉزگریشلرنی عملگه آشیریشی کېره‌ک. طالبلرنی بالواسطه تینچلیک اۉرنه‌تیشگه مجبور قیلیش‌لازم. حکومت شو پیتگچه خلق‌ارا جماعه‌نی، طالبلر اوروشی ناتۉغری و حکومت نینگ طالبلرگه قرشی اوروشی قانوني اېکنلیگیگه ایشانتیره آلمه‌دی. شو هفته اۉرته‌لریده بیرلشکن‌ملتللر‌تشکیلاتی خوفسیزلیک کېنگاشی نینگ ییغیلیشی بۉلیب اۉتدی. اوچره‌شووده افغانستان نامیدن تشقی ایشلر وزیری محمد حنیف اتمر اشتراک اېتدی. کېنگاش بیاناتیده ایتیلیشیچه، بیرلشکن‌ملتللر‌تشکیلاتی خوفسیزلیک کېنگاشی اعضالری اوروشنی دوام اېتتیریشده طالبان و افغانستان حکومتینی تېنگ روشده عیبلشه‌دی. تشکیلات افغانستان حکومتی و طالباننی زۉروانلیکنی توخته‌تیشگه و تینچلیک مذاکره‌لریگه اۉتیشگه چقیردی. اگر حکومت خلق‌ارا جماعه نی حکومت نینگ طالبلرگه قرشی اوروشی قانوني اېکنلیگیگه و مملکتده طالبلر اوروشی زۉروانلیک دېب حسابلنگنیگه ایشانتیرگنیده اېدی، بیرلشکن‌ملتللر‌تشکیلاتی خوفسیزلیک کېنگاشی و افغانستان تینچلیک جریانیگه جلب قیلینگن مملکتلر باشقه‌چه بیانات بیلن چیقیشگن بۉله‌ر اېدی.
شو نینگ اوچون حکومت اوّلا افغانستانده‌گی اوروش النگه‌سی اۉق بیلن اۉچیریلمسلیگینی تن آلیشی کېره‌ک و کېینگی باسقیچده، قۉشنی دولتلرنی، منطقه‌نی و خلق‌ارا جماعه‌سینی طالبان و بوگروه نینگ تشقی طرفدارلریگه قرشی سفربر قیلیشی کېره‌ک؛ بوایش‌ني حکومت شو پیتگچه قیله آلمه‌گن نرسه. مملکت سیاسي رهبرلری حلی هم خلق‌ارا هم‌جمعبت و افغانستان حکومتی شریکلری فکرینی اۉزگرتیریش و طالبانگه سیاسي باسیمنی کوچه‌یتیریش امکانیتیگه اېگه و نهایت‌ده طالبلر صلح تیزیمی‌گه یوزتوتیش‌گه مجبور بۉلیشلری انیق و ایشلنچلی.
