زنان-و-طالبان

عياللر حقي و مسوليتي بويچه طالبان نينگ دين دن قراءتي و دموكراتيك قانون لرگه نسبتا” بو گروه ني قرشيليگي

neshananews

22 August 2020

سونگي كونلرده طالبان گروهي ني قطرده گي سوزچيسي ايتكن ” عياللرني اوز تورموش اورتاق لريني سيلش ده حق لري يوق” و بو گروه شرعي حجاب لريني رعايه قيله ياتكان عياللرني تعليماتي گه قرشي ايمسلر و قيينتچيليك لري يوق. طالبان نينگ بو سوزلري بوگروه نينگ دين دن ايلديز آلگن قتيغ قولليك قراءتي دن روايت قيله دي. هرچند كورينيشي دن بو گروه عياللر حقوقي اسميده بير توشينچه بارليگي ني قبول ايتكن اما بو قراءت دن اولرني طلبي هربير قتلم گه تكليف تعين قيليش دن اوزگه نرسه ايمس.

چونكه طالبان شرعيتي ده عياللر حقي شرطلي تعريف بولگن.مثال اوله راق تورموش گه چيقيش حقي آته و آنه ايزني بيلن، تعليم آليش حقي، طالبان اوزي تعينلشكن فورم و حجاب كبي شرعي اصوللرني رعايه ايتيش و ايركك لردن ايري فضا و عيال و قيزلرني تعليم آليش اوچون يشش محلي اوزاق مسافه و مملكت دن تشقريده باريش ني منع ايتيش دير. شو يوسين ده، عياللرني هربير حقي ” اسلامي فقه ” ده تعين لنگن شرط و شرايط گه باغليق بولگن. طالبان اوزلريدن بيران نرسه ايتمگن، اولر، طالبان نينگ ديني انديشه لري تهداب تاشي سنله ياتكان ديني اصوللرگه اساسلنيب سياسي، حقوقي و اقتصادي تيزيم لرگه مخصوص برنامه و ريجه لري بار. البته بو ساحه لرده بو گروه ني قراءت لري دين توغري سيده فعاليت قيله ياتكان مذهبي و اسلامي حوزه لرني فكر و انديشه سيدن ايلديز آلمگن. طالبان برداشتلري اصلده عموما” بير خاص گروه انديشه لريگه تعلق لي دير. حالانكه باشقه ديني گروه لر هم بار كه طالبان نينگ بونداي قراءتي بيلن مخالف ديرلر و اوزلريگه خاص قراءت و برداشت لري بار. حتي عياللر باره سيده قتيغ قولليك سياست لر ديني راديكال گروه لر اوله راق طالبان دن توتيب، داعش و القاعده گه چه فرقلي دير. بو معنا گه كه قتيغ قولليك سطحي ميزاني فرقلي دير، اما ماهيت و اساسي بير دير. اساسا” بو موضوع اهميتي شونده كه عياللرگه نسبتا” بونداي آغير اخلاقي قاعده و اصوللرني جاري ايتيش و اولرگه بيرقطار شرايط لرني نظرده توتيش عموما” آلگنده بو فكرني آلغه سوره دي كه عياللرني اوي لرگه توريش ده مجبور ايته دي، چونكه عياللر كوپلب اجتماعي محدوديت و چيكلولر، فرهنگ ومدني ممانعت لر و كينگ كولم ده بولگن تاريخي محروميت لر سبب بو شرايط لرني عملي قيليش ده كوچسيز دير لر و نهايت ده اويده توريش دن باشقه چاره لري قالميدي.

عيني حالده، طالبان عياللرگه نظرده توتكن حق حقوق، بيرقطار مجبوريت لر يورگي دن چيققن و اوزيگه تكليف و مجبوريت توسيني آلگن، حالانكه حاضرگي ينگي دنياده ادم لر يالغيز ادم ايكن ليك لري اوچون بير قطار حق و حقوق گه ايگه بوله ديلر كه بير شخص نينگ انسانيت خصوصيتي گه سزاوار دير. مثلا تعليم حق، تورموش گه چيقيش حقي، سرپناه حقي، ازادليك حقي، ايش حقي و حيات حقي در حقيقت آدملرني طبيعي حقلري دير و جنسيتي، مذهبي، جغرافي، سياسي، اقتصادي و مدني چيگره لردن ايري آدملر بو حق گه ايگه بوليش لري لازم دير.

انسان لر احتياج لري عموما” انسان لر حقلري پاي ديوار دير، آذوقه ضرورتي، اويلنيش ضرورتي، ساغليك ني سقلش ضرورتي، تعليم و تربيه ضرورتي، باش پناه ضرورتي و…اوزيدن اوزي آذوقه قول تاپيش حقي، تورموش گه چيقيش حقي، باش پناه، ساغليك ني سقلش، تعليم و تربيه و … ضرورتي ني توغديره دي و بو حق لرگه قول تاپيش اوچون آدم لر باشقه لر منتي كوتاريش گه مجبور ايمس و باشقه لر هم بيز سنگه بو حق ني بيرگن ميز ديب منت هم قيله آلميدي.

احتمال باشقه ضرورتلر هم بولسه و يا بشرنينگ تكامل تاريخي ده باشقه ضرورت لر اورته گه چيقسه كه كوپلب حق لرگه سبب بولسه، شبهه سيز جهان ده ميليونلب چه حق بولسه كيرك كه بيز هنوز اولردن بي خبر ميز. زمانوي جماعه لرده حق و حقوق بويجه مباحثه لر قيزيق دير و انسانلر اوچون دموكراتيك تيزيم لرده حكومتلر تمانيدن كوپلب حقلر تعين و ضمانت بولگن و مردم ايسه هنوز باشقه و يخشي راق حقلرگه ابريشيش اوچون كورشماقده لر، اما بيزنينگ جماعه ميزده حق اورنيده تكليف و مجبوريت تولقينلشماقده و فقط نيچه حق دن اوزگه كيرك بولگن حق دردن هيچ خبر يوق. افغانستان اولكه سي، هرچند اوتكن ايگرمه ييل مدتيده دموكراتيك قدريت لرني تجربه قيلگني گه قره مي هلي هم استبدادي و تكليف محور بير اولكه دير، چونكه افغانستان نينگ حقوقي تيزيمي شو مجبوريت لردن ايلديز آلگن و عامه خلق رضايتي بو قانون لريرتيليشي ده دخلدار ايمس.

ينگي دنيا، حق مدار دنيا سي دير و انسان لر  مسوليت لري آدم لرگه بيريلگن حق ايچيدن اوته دي؛ حالانكه قديم جهان مسوليت دنيا سي ديرر، انسانلر حقلري اولرني مسولين لري ايچيدن اوته دي و انسان لر اورنيده باشقه نرسه لر مركز عنوانيده اورين آلگن و برچه قدريتلر اوني ميزاني ده اولچه لدي.

طالبان حكومتي دوراني ده گي تاريخي تجربه لر كورستيشيچه بو گروه عياللر ايشي، فعاليتي و تعليمي بويچه اغير و قيينت قاعده و قانون لرني جاري ايتي، ايندي ليكده بو گروه عياللرگه ينگي و زمانوي دنيا قايل بولگن حق حقوقلريني قايل بوليشي امكان دن اوزاق دير و هيچ قچان بو قتلم حقي گه حرمت قويميدي.

ماداميكه جنسيت بحثي اورته گه چيقسه و بيرينچي جنس و ايككنچي جنس بحثي آلغه سوريلسه يعني بيري مسوليتي ني بحريش ده محبور بولسه و باشقه اوز حق حقوقي گه بيملال قول تاپه آلسه، اوزيدن اوزي ستم و كم ستيش و تبعيض مساله سي اياغي هم ميدانگه تارتيله دي؛ چونكه بيري تيپه ده اولتيريب مكرم و عزيز بوله دي و ينه بيري يتيكدن جاي آليب خار و حقير سنله دي.

حاضر ايسه مدرن ده هربير نرسه معياري ني سنش و اولچوي، انسان دير و حتي شو معيار بيلن اينگ عزيز و مهم قدريت لر اولچه لدي، مثلا انساني اخلاق، انساني حقوق، انساني عدالت و انساني مذهب. بونداي حالت لرده عامه خلق ارداه سي گه قرشي ويا انسان لر احتياجي گه خلاف، مردم ني شخصي توشينچه، ايشانچ و انديشه لرني قبول قيلديريش گه مجبور قيله آلمي ميز.

انسان لر حق لريني تامين لش مقصدي يا انتظام و ترتيب ني رعايه ايتيريش اوچون يوقاريدن پس گه قرب باسيم يتكزيش، بو دليل گه كه مردم نينگ اراده و عمومي طلبي اونده دخلدار ايمس، استبدادي بير حركت دير و بو طريقه ينگي دنيا و مدني و دموكراتيك جماعه روح و اصوللريگه موافق ايمس. در حقيقت مردم ني تشقريدن جبر بيلن تاديب قيليش استبدادي و توتاليتر حكومت لرني خصوصيتي دير.