عیاللر و یالغیزلیک نینگ قاره کونلری نینگ تکرارلنیشی
neshananews
19 July 2021افغانستان نینگ ینگی اولادی، خصوصاً، سۉنگگی ایگیرمه ییل ایچیده خلق‌ارا هم‌جمعیت بارلیگی و دېموکرا‌تیک، مدنی و دېموکرا‌تیک تیزیملر نینگ شکللنیشی طفیلی عالی تعلیمات گه قول‌تاپیب، سیاست، مدنیت و جماعه‌دهگی فعالیت‌لرده اشتراک اېتیش اوچون زمینه مستعد بولدی، اما حاضر طالبانلر مملکت نینگ اَیریم حدودلری اوستیدن حکمرانلیک قیلگنلریدن سۉنگ، گروه قمچیلنیشیدن قۉرقیب، انزوا اختیار قیلینگن
گرچه افغانستان جماعه‌سیده‌گی عیاللر طالبان رژیمی نینگ چېکلاولری و تعقیقلرینی باشدن کېچیرگن و بو حالت ینه تکرارلنیشینی انیق توشونگن بۉلسه‌لر-ده، سۉنگگی ایگیرمه ییل ایچیده طالبان رژیمی اغدریلگندن کېین بیر نېچه ییل آلدین توغیلگن اولاد، اوتکن ایگرمه ییل جریانیده دېموکرا‌تیک و آچیقلیک بیلن عادت قیلگن بوندای جیکلولر و یاپیق مکانگه طاقت قیله آلمه‌یدی.
لیسانس و ماستر درجه‌لریگه قدَر تحصیل‌قیلگن و اولکه ترقیاتیگه حصه قۉشیشگه کتّه اینتیلیشلر و کتّه امیدلر بیلن تعلیم آلگن بو اولاد اېندی طالبلر نینگ حکمرانلیگیدن کېین اۉزلری نینگ قارانغاو و ناانیق کېله‌جگیدن امیدسیزلیککه توشکن.
حاضر تومنلرده و قیشلاقلرده اۉقیتووچی، ساغلیقنی سه‌قلش خادیمی و باشقه دولت و نادولت تشکیلاتلری اعضالری صفتیده ایشله‌یدیگن کۉپلب عیاللر طالبلر حکمرانلیگی آرتیدن ایشسیز قالگن.
بیر تماندن، حکومت طالبلر نظارتی آستیده‌گی حدودلرده اۉقیتووچیلر نینگ معاشینی تۉله‌مه‌یدی، باشقه تماندن، طالبلر نادولت تشکیلاتلرگه اېرکک خادملر بیلن ایشلرینی دوام ایتیریش و عیاللر نینگ اۉز ایشلریده ایشلشنی توخته‌تیشنی بویورگنلیگی حقیده میش-میشلر ترقه‌لماقده.
گرچه عیاللر و نادولت تشکیلاتلر طالبلردن قۉرقیشگنی سببلی بو حقده ایضاح بېریشدن باش تارتگن بۉلسه‌لر-ده، طالبان نظارتی آستیده‌گی تومنلر اهالیسی بوگروه عیاللرگه نسبتاً قتّيق چېکلاولر قۉیگنینی اَیتماقده. اسمینی آشکار اېتیشنی ایسته‌مه‌گن بهارک تومنی یشاوچی‌سی نینگ ایتیشیچه، تومنده‌گی طالبلر و اونینگ نظارتی آستیده‌گی برچه تومنلر ملي و خلق‌ارا مؤسسه‌لرگه عیاللر نینگ اشتراکیسیز ایش باشلشنی بویورگن.
طالبلر نظارتی آستیده‌گی تومنلرده‌گی بیر قطار عیال اۉقیتووچیلر شرعی محرم‌سیز جرمی‌بیلن تشقریده چقیقنیده قمچیلنیب قالیشلریدن قۉرقیب، اویلرینی ترک اېتمسلیکلرینی ایتیشماقده. اولر نینگ ایتیشیچه، اگر مکتبلر ایشگه توشسه، اولر تعلیم فعالیتی بیلن شغللنه آلمه‌یدی؛ چونکه، اولر نینگ سۉزلریگه کۉره، اویدن چیقیب کېتیش طالبانگه اولرنی جزالش اوچون کۉپلب بهانه‌لرنی کېلتیریب چیقره‌دی.
طالبلر نظارتی آستیده‌گی حدودلرده یشاوچیلر نینگ ایتیشیچه، طالبلر نظارتی آستیده‌گی حدودلرده فضا نهایتده یاپیق و آدملر طالبلر زۉرآورلیک، حکومت و نادولت تشکیلاتلر نینگ ایشینی بوزیش، ایشسیزلیک نینگ کوچه‌ییشی، اۉسه‌یاتگن قشّاقلیک و نورمال حیات نینگ بوزیلیشی سبب بو وضعیت حقیده صحبتلشه آلمیدیلر.
طالبلر نظارتی آستیده‌گی حدودلرده برچه اقتصادي و اجتماعي تدبیرلر توخته‌تیلدی، کوملپ اجرایی مؤسسه‌لر فعالیتی توختلیب و کۉپلب کارخانه‌لر یاپیلدی. محلي اهالی نینگ سۉزلریگه کۉره، طالبلر اۉزلری نینگ نظارتی آستیده‌گی برچه حدودلرده نماز پیتیده مسجد مه مسجد باریب بیزدن یۉللر، مؤسسه بنالری قوریشیمیز و رواجلنیش لایحه‌لرینی عملگه آشیریشیمیزدن امیدوار بۉلمسلیکلرینی ایتیشماقده.
طالبان، اولر آدملر نینگ خوفسیزلیگینی تأمینلش و اولرگه الهي فرمانلرنی جاري قیلیشدن سوزیورتیماقده‌لر؛ طالبلر ایته‌یاتگن حکملر اوشبو گروهی نینگ بنیاديیست اۉقیشیدن کېلیب چیقه‌یاتگان موضوعلردیر..
عیاللر نینگ باردی کیلدی‌سی، تعلیمی و محنت فعالیتلریگه جدّي چېکلاولر قۉییلیشی مدنی، دموکرا‌تیک، انسان حقوقلری، بشری خذمتلر، زۉروانلیک قدریتلرینی بوتونله‌ی انکار اېته‌دی و گروه نینگ اوروش آرقه‌لی حاکمیتنی قۉلگه کیریتیشگه یۉنه‌لتیریلگنلیگی کۉپلب دیني اۉقیشلر بیلن ماس کېلمه‌یدی.
مدنی و دموکرا‌تیک قدریتلرگه نسبتن طالبلر زۉرآورلیکدن آرقلی مناسبت کورستماقده، حالانکه مالیزیا، اندونیزیا و باشقه اسلام دولتلری سینگری بیر قطار اسلامي مملکتلر دیني و زمانه‌وي قدریتلر اۉرته‌سیده‌گی مذاکره آرقه‌لی زمانه‌وي قدریتلرنی یره‌شتیریشگه اورینماقده‌لر.
اگر دیني روایتلر و اۉقیشلر دموکراسی، اېرکینلیک، پلورالیزم، انسان حقوقلری و باشقه مدنی قدریتلری کبی زمانه‌وي قدریتلر بیلن باغلیق بۉلمه‌سه، اوشبو قدریتلرگه قرشی توریش اوچون زۉرآورلیک واسطه‌لریدن فایده‌لنیش آغیر نزاعلر و قانلی زۉرآورلیکلرگه آلیب کېله‌دی. یاکه بو دیني فکرنی سیاسي، اجتماعي، مدني و اقتصادي صحنه‌لردن اجره‌تیب آلیشگه آلیب کېله‌دی.
گرچه افغانستان اسلامي جمعیتیده‌گی آدملر برچه اسلام اساسلری و قاعده‌لریگه رعایه قیلسه‌لر هم و آدملر طالبلر هېچ نرسه دېمسدن دین قاعده‌لریگه رعایه قیلسه‌لر هم، اما بو گروه خلقنی بېش وقت نماز اۉقیش اوچون جماعتگه کېلیشگه چقیرگن. ، حجاب سیز عیاللر و شرعی‌محرّم سیز اویدن چیقمسلیگی، اېرککلر سقال اۉستیریشی و باشقه شو کبی مسأله‌لرنی شونده‌ی کۉتاریشی و طالبلر نقطه‌ی نظریدن افغان جمعیتی مسلمان بۉلمه‌گنده‌ی تویولیشی کېرک.
طالبان نینگ اوشبو دینی توشونیشی اوچون قانونيلیگی و باشقه‌لر نینگ فکرلرینی، اینیقسه عیاللر نینگ حقوقلرینی بېکار قیلیش تۉغریسیده‌گی دعوالری، اگر طالبلر نینگ دعوالری تینچلیک مذاکره‌لریده صادر بۉلسه، عیاللر اوچون یشش میدانینی قاره‌لنتیره‌دی.
اۉقیتووچی، ساغلیقنی سه‌قلش فعاللری بۉلگن و باشقه دولت و نادولت مؤسسه‌لریده ایشله‌یدیگن عیاللر اوچون ایش کونیده عایله اعضالرینی دیني محرّم صفتیده اداره‌گه و ایش جاییگه آلیب باریش جوده قیین بۉله‌دی.
عیاللر نینگ اجتماعي و اقتصادي فعالیتلرینی دیني محرّمه‌نی اۉتکزیش شرطی بیلن، عیاللر نینگ اوی نینگ تۉرت دېواریدن چیقیب کېتیشلریگه یۉل قۉیمسلیک کېرک. بوندن تشقری، کۉپ سانلی عیاللر دهقانچیلیک و چارواچیلیک بیلن شغللنه‌دیگن بدخشان نینگ چېگره تومنلریده طالبلر بو تومنلرنی باشقه‌ره‌دی، اولرنی یاز نینگ جزیره‌مه‌سیده ماللرینی باقیشگه و دهقانچیلیک اېرلرینی ایشلاو بېریشگه مجبور قیله‌دی.
اساسن اسماعیلیه مذهب‌لی و آچیق مدني و دیني عرف و عادت اۉرگنیب قالگن بدخشان نینگ چېگره جغرافیه‌سی نینگ کتّه قِسمی طالبلر نینگ قطعي قاعده‌لری بیلن حاضر جوده قیینه‌لماقده.
قنده‌ی بۉلمسین، سۉنگگی ایگیرمه ییل ایچیده افغان جماعه‌سي کۉپلب عیاللر و اېرککلر مستقل روشده اجتماعي، سیاسي و اقتصادي ترقیاتده مهم رۉل اۉینه‌گن و عیاللر اوچون ایش امکانیتلری آرتیدن کۉپلب عیاللر اقتصادي اۉزینی اۉزی تأمینلشگه اېریشگن و اولر اېتیب کېلیشدی، اما طالبلر افغانستان نینگ کۉپلب تومنلرینی اۉز نظارتی آستیگه آلیشلری بیلن عیاللر کوته‌یاتگن وضعیت‌گه تۉغری کېلمیدی، اېندی اولرنی حیات نینگ قیینت شرایطی بیلن یوزمه یوز قیلگن، حیرتلنرلی درجه‌ده اجتماعي انزوا گه دچاررقیلگن.
