آواره‌لیک معماسی؛ اهالی وضعیت بیلن قنده‌ی یانده‌شدی؟
neshananews
22 June 2021سۉنگگی اوچ آیده، زۉروانلیک‌لر اېنگ یوقاری درجه‌گه کۉتاریلیب، بیر قطار تومنلر و ستراتېژیک حدودلر طالبان و حکومت اورته‌سیده قول‌مه‌قول بولیب، یوز مینگلب عایله‌لر تورلی ولایت‌لرده آواره بولیب، اوی‌جای‌لریدن کۉچیش‌گه مجبور بولدیلر. خلق‌ارا قاچقینلر کونیده قاچقینلر وزیرلیگی سۉنگگی اوچ آی ایچیده تورلی ولایت‌لرده ۱۲۸ مینگ کیشی اۉز اوی-جای‌لریدن آواره بولگنی‌نی اعلان قیلدی؛ آواره بولیب کۉچیریلگن آدملر حاضر اېنگ یامان حالت‌ده یشه‌ماقده‌لر. اولر نینگ بوگونگی و اۉتمیشی ظلمتده، کېله‌جگی اېسه و امیدسیزلیکده اۉتیشی دوام اېتماقده.
اوروش و تاباره کوچه‌ییب باره‌یاتگن زۉروانلیک‌لر افغانستانده اهالی‌نینگ آواره بولیشی‌گه اېنگ کتّه سبب‌دیر. بو آدملر نینگ اکثریتی قیشلاقلر و اوروشلر دوام اېتگن حدودلردن شهرلرگه و شهر اطراف‌لریگه کۉچیب، حکومتدن هېچ قنده‌ی یاردم آلمه‌سدن اېنگ یامان شرایط‌لرده حیات‌اوتکزماقده‌لر. حقیقي حسابات و معلوماتلر نینگ یۉقلیگی سببلی، مملکتده ایچکی آوراه‌لر و کۉچیریلگنلر نینگ عمومي سانی انیق اېمس، اما ۱۲۸ مینگ کیشی اوتکن اوچ آی جریانیده آواره بولگنی ني قاچقینلر وزیرلیگی رسمي روشده اعلان ایتکندی.
نارسمي رقم‌لر بوندن هم یوقاری بۉلیشی ممکن.
شِمال‌ده ناتینجلیک‌لر کوپیگنی سبب، نفتگه بای و سرحال بولگن بو بولگه ده آواره‌لر سانی مثلی کۉریلمه‌گن درجه‌ده کوپیگن. کۉپلب قشلاقلر اهالی‌دن بوش قالگن و یامان خوفسیزلیک شرایط، طالبلرنی ظلم و ستمی و دوام اېته‌یاتگن زۉروانلیک‌لر طفیلی اوی- جایلرینی تشلب چیقیش‌گه و شهرلر و چېکّه جایلرده باش‌پناه ایزلشگه مجبور قیلگن. بو حالت بیر تاماندن آواره‌لر و کۉچیریلگنلر اهالی اوچون، باشقه تاماندن شهر اهالیسی اوچون کتّه معمالرنی توغدیرگن.
آواره‌لرنینگ احوالیگه عاید حکایهلر و روایتلر اولر نینگ احوالی جوده اچینرلی و اېنگ یامان احوالده اېکنلیکلریدن دلالت بېره‌دی. باشقه تاماندن، خارجي قۉشینلرنی افغانستان‌دن چیقریلیشی طفیلی قاچقینلرگه یاردم کۉرسه‌تووچی تشکیلاتلر فعالیتی بیرآز په‌سه‌یگن. بو اوشبو مؤسسه‌لر فعالیتینی تا‘خته‌تیش دېگنی اېمس، بلکه کروناویروس نینگ بوتون دنیاگه ترقه‌لیشی بیر تاماندن و خارجی قۉتلرنی افغانستان‌دن چیقیب‌کیتیشی باشقه تاماندن، یاردم تشکیلاتلری نینگ فعالیتینی قیسقرتیرگن.
بوندن تشقری، کرونا ویروسی نینگ اوچینچی تۉلقینی ترقه‌لیشی ایچکی آواره‌لر تاماغی‌ني قیسیب اوشله‌گن. آواره‌لر آره‌سیده اولیم درجه‌سي و سانی کېسکین آشیب بارماقده، مملکت نینگ کاتته‌کان شهرلریده قرنتین جاري ایتیلیشی ایش و محنت بازارینی هم یاپیب‌قویشکن. بو حالت، بیر تاماندن، آواره‌لر دسترخوانیدن نان و ینگی محصولاتلرنی آلیب قۉیگن بۉلسه، باشقه تاماندن، بو مؤسسه‌لر و یاردم موسسه‌لری فعالیتینی توختتیب قویگن. بونده‌ی وضعیتده آدملر قنده‌ی حیات اوتکزه‌دی دېگن سوال توغیله‌دی؟ آلدینده آچلیک و قحطی و آچلیکدن اۉلیش خوفی بارمی؟
افغانستان‌شناس عالِم و “افغانستان مدني-سیاسي تاریخی” کتابی نینگ مؤلفی توماس بارفیلد، افغانستان قیشلاقلرینی تصویرلش اوچون “بخور نمیر”( ییگین اولمه‌گین) قۉشیمچه‌سینی ایشله‌تگن. اونینگ سۉزلریگه کۉره، مملکت دهقانلری محصولاتی فقط آچلیکدن اولمسلیک‌لری درجه‌سیده دیر. اگر بوندای شرایط‌ده تریک‌قالسه‌لر. اما ایچکی اوروشی و امریکا نینگ افغانستانده‌گی حضوری، شهرلر جمعیتی تاباره کوپیشی، خلق‌ارا یاردم و باشقه مملکتلر نینگ محصولاتلریگه باغلیقلیگی شبهه‌سیز وضعیتنی اۉزگرتیردی.
اېندی، اۉتمیشده بۉلگنی کبی، افغان خلقی اۉزینی اۉزی تأمینلی‌آلمیدی و شو ایگیرمه ییل‌ده اولر نینگ قیشلاق اقتصادیاتی توزیلمه‌لری بوتونله‌ی قوله‌گن، قیشلاقلر یشوچیلری‌نینگ شهرلرده ترتیب‌سیز حیات کیچیریشی، قیشلاقلرنی اهالی‌دن بوشلگنی، خام اشیا اېتیشماوچیلیگینی، استعمالچی روحیه‌سی و ایش جایلری نینگ کمچیلیگی وجودگه کېلتیردی.
افغانستان خلقی نینگ بو “بخور نمیر” اقتصادیاتی اېندی یۉق قیلیندی و اونینگ اۉرنیگه استعمال اقتصادیاتی پیدا بۉلدی. حاضر ایچکی آواره‌لر یامان شرایط‌ده یشه‌ماقده. بیر تاماندن، قتیغ اوروشلر و ایکّینچی تاماندن، هلاکتلی کرونا انقراضی و آدملر حیاتی‌نی اۉزگرتیره آله‌دیگن اقتصادیات نینگ یۉقلیگی بولر نینگ بری سی، اوروش اورگن بو قارنگی صحراده یاروغلیک ایسته‌گنلر اوچون عبث و بی‌ثمر دیر.
افغانستان حکومتی و قاچقینلر وزیرلیگی آواره‌لر معماسینی برطرف ایتیش اوچون مخصوص سیاست یوریتیشی و ایچکی آواره‌لر نینگ اساسي احتیاجلریگه کتّه اعتبار بېریشلری کېره‌ک. اساسي وظیفه – بو آدملرنی اوی-جای، دارو-درمان و تعلیم بیلن تأمینلش، باشقه تاماندن، بو آدملر نینگ حیاتی بوزیلشی‌آلدینی‌آلیش اوچون وقتینچه ایش زمینه‌سی‌ني مساعد ایتیش‌دیر.. افغانستانده‌گی بوتون جمعیت آواره‌لر احوالیگه اعتبار بېریشلری کېره‌ک.
اگر جنگلر سوسه‌یمسه، ، طالبلر حدودیدن قاچیب شهرلرگه باش‌پناه کېتیره‌یاتکانلر سانی تاباره آرتیب باریشی کوتیلماقده، بو اېسه اونی نظارت قیلیب بولمس بیر بحران‌گه ایلنیشی ممکن. دقت‌گه‌سزاوار موضوع شوکه قیشلاقلر آدملردن بوشه‌ماقده، بو وضعیت افعانستان کبی ضعیف و رواجلنه‌یاتگن مملکت اوچون جوده خوفلیدیر. دیمک بو ضررلی عاقبتلرگه آلیب کېلیشی ممکن بۉلگن و جمعیت نینگ اجتماعي توزیلمه‌لری نینگ قوله‌شی‌گه سبب بوله‌یاتکان مساله‌دیر که قیسقه مدتده اونی برطرف اېتیلیشی ناممکن‌دیر.
