نویسنده: ابو مسلم خراسانی

مفهوم «طبقه» هرچند پیشینۀ تاریخی دارد، اما کارل مارکس، فیلسوف آلمانی یکی از برجسته‌ترین افرادی دانسته می‌شود که مفهوم طبقه را بسط و گسترش داد و تاریخ را از روزنۀ طبقه، تحلیل و پردازش کرد. به تعبیر مارکس، تاریخ محصول نزاع طبقاتی در بازه‌های زمانی متفاوت از برده‌داری گرفته تا سرمایه‌داری است و این نزاع و کشمکش تنها با آگاهی طبقاتی و انقلاب گارگری پایان می‌یابد.

یکی از پیش‌بینی‌های مارکس شکاف طبقاتی در دنیای مدرن است. مارکس می‌گوید که نظام سرمایه‌داری شکاف‌های طبقاتی را بیشتر می‌سازد و با گذشت هر روز این درز طبقاتی میان قشر مالک و گارگر بیشتر می‌شود. آمار‌های کنونی در حوزۀ اقتصاد، فرهنگ و سیاست نشان می‌دهند که شکاف‌های طبقاتی در جهان در حال افزایش است.

شن‌مک برایت، گزارش‌گر یونسکو یا سازمان علمی- فرهنگی سازمان ملل در کتابش زیر عنوان «یک جهان و چند صدا» به وضعیت نابرابر فرهنگی در جهان پرداخته است که از دید او، بسیار تکان‌دهنده است. به عنوان نمونه به باور مک برایت، 20 کشور ثروت‌مند جهان 80 درصد کتاب‌های جهان را تولید می‌کنند و 80 درصد کشورهای نسبتاً فقیر یا توسعه‌نیافته سهم اندکی در تولید 20 درصدی کتاب‌های جهان دارند. از این رو، او وضعیت کنونی نابرابری را زادۀ نظام سرمایه‌داری و یک نوع استعمار فکری جدید می‌‌نامد که به باور او، بسیار خطرناک است.

در عرصۀ سیاست نیز این شکاف برجسته‌تر می‌شود. سرایت ملیز، جامعه‌شناس مشهور امریکایی و یکی از منتقدان مشهور نظام امریکا باور داشت که گروه کوچکی از نخبه‌گانی که یک درصد نفوذ ایالات متحده را شامل نمی‌شود، بر کل امریکا و حتا فراتر از آن در کشورهای دیگر حکم‌روایی و دخالت می‌کنند. در واقع به باور او، بخش اندکی از سه گروه مورد نیاز یعنی نخبه‌گان سیاسی، نخبه‌گان نظامی و نخبه‌گان اقتصادی دست به دست هم داده و همۀ جهان را مدیریت می‌کنند و هر روز نیز دایرۀ این نخبه‌گان کوچک‌تر می‌شود و شکاف طبقاتی فراخ‌تر می‌شود.

در بخش اقتصادی نیز شکاف طبقاتی در جهان افزایش چند برابری یافته است. در آستانۀ همه‌گیری ویروس کرونا بانک جهانی در گزارشی زیر عنوان «برگشت وارونه» از افزایش فقر و افرایش 14 درصدی شکاف‌های طبقاتی در جهان خبر داد. در این گزارش آمده است که 150 میلیون انسان در جهان در فقر شدید به سر می‌برند و مناطقی از خاور میانه مستعد افزایش فقر در جهان می‌باشد و از لحاظ اقتصادی بیشتر آسیب‌زا است.

پیش‌بینی مارکس اکنون به بوتۀ حقیقت نشسته است و شکاف طبقاتی بیشتر شده است. از منظر جامعه‌شناسی ناامنی در کشورهای فقیر و گسترش خشونت‌ها در این کشورها دلایل طبقاتی نیز دارند که یکی از آن‌ها افزایش بی‌رویۀ فقر در جهان است. از این‌رو، گسترش فقر و شکاف طبقاتی در دنیای کنونی احتمال درگیری‌ها و جنگ‌ها را بیشتر کرده و آیندۀ بشر را تهدید می‌کند.

گسترش بیشتر این شکاف در حالی که موج تازۀ همه‌گیری ویروس کرونا دوباره سایۀ خود را در سپهر جهان گسترده است، زنده‌گی میلیون‌ها انسان را تهدید می‌کند و از سوی دیگر ممکن است خشونت‌ها را در سطح زنده‌گی خصوصی، سطح محلی و کشورهای عقب‌مانده و حتا در سطح جهان و کشورهای توسعه ‌یافته نیز افزایش دهد. افزایش فقر و خشونت از برجسته‌ترین مواردی‌اند که با همه‌گیری دوبارۀ ویروس کرونا در جهان به یک معضل خطرناک تبدیل می‌شوند که در نهایت عواقب بسیار ویران‌گری در پی خواهد داشت.