په افغانستان کې بوزلی بې مخینې زیاته شوې. تنظیم جیو مخک مخ هېوادوالو ته د ژوند کولو اسانتیاوې برابرې وې ؛ په مرکز او ولایتونو کې لږو خلکو د بېوزلۍ احساس کاوه ؛ خو په یویشتمه پېړۍ کې چې نړۍ د پوسټ مډرنیت پر لور روانه ده په افغانستان کې بوزلی زیاته شوې. اوس پوښتنه دا ده ، چې په افغانستان کې بوزلۍ د ۍراف د دومره لوړېدو لاملونه ديه دي؟

افغانستان په ن کړۍ جایگاه له نظر د یو ارزېتمنې جغرافیې نوم دی. له طبیعې اړخه پکې لویې زېرمې شته د بېلګې په توګه ؛ د افغانستان په شمال کې د نفتو ، مرکز مرکزی سیمو کې د اوسپنې ، په بدخشان ک د سره زرو او په هلمند کې یورانیمو زېرمې دی. یوه بله لویه شتمني ، چې افغانستان یې لری په کافي اندازه اوبه دي هغه ماده ، چې په نړۍ کې ښر ارزښت لری. د افغانستان اوبو او کرنې ته د لویو هیلو سترګې وراوړی. که د افغانستان سیاسیون وغواړی ، چې څه ورڅخه واخلی افغانستان له دې لارې لویه نکمرغی تر لاسه کولای شی.

په جنوبي اسیا کې د افغانستان جغرافیوی موقعیت د بالقوه وړتیا درلودونکی دی ؛ خو د تيرو دولتونو به بهرني پزشكي كول پام از امنيت محورۍ و ، دې كار په افغانستان ك افغانستان اقتصادي پايت اين هم نيولي دي. که ه هم ولسمشر غنی په اقتصادی با برکه کې تګلارې درلودې ؛ خو د هغه واک دویمه دوره روانه ده او په دویمه دوره کې نه نه یواځې دا ، چې اړوندې تګلارې نه شوې عملی ، بلکې بوزلی نوره هم زیاته شوه. بل خوا وضعیت ته په کتو ښکاری ، چې دا تګلارې به په نږدې راتلونکی کې هم پلې نه شی.

موږ پورته په افغانستان کې شته ټولې شتمنۍ یادې کړې ؛ د دې شتمنیو تر څنګ په تېرو دو لسیزو کې افغانستان ته په کارونو ډالر راغلل ؛ بیا هم د افغانستان وګړی ورځ تر بلې بوزله کېږی او د افغانانو له لاسونو خوښۍ او ډوډۍ دواړه منډی وهی. په افغانستان کې دا وضعیت بنو بنسټیز لاملونه لری ، چې د افغانستان سیاسونو نه یواځې پام نه دی ورته کړی ، بلکې دووی ته همه د د لاملونو بنسټګر ویلای شو.

له افغانستان د پیسو ویستل ، پر بهرنیو مرستو ولاړ اقتصاد و جګړه هغغه لوی لاملونه دی ، چې په افغانستان کې لا لا ډېرې بېوزلۍ لامل دی. که همه هم په افغانستان کې بوزلۍ لاملونه تر دې زیات دی ؛ خو تر ټولو بنسټیز یې دا درې دی ، چې په دې لیکنه کې پرې بحث شوی.

له افغانستان څخه د پیسو تېښته

په تېرو دو لسیزو کې له افغانستان سره د مرسته شویو پیسو زیاته برخه له هېواد څخه بهر ویستل شوې. مخلوط شده ولسمشر حامد کرزی په دوره کې که او هم فساد پراخ و ، بیا هم د خلکو ورځنی ژوند تر اوسنی ژوند برو برابره ښه او له اسانتیاوو ډک و. تر ۲۰۱۴ میلادی میلادی کال وروسته له افغانستان دخه د پیسو توته پیل شوه او اوس دا کار اوج پړاوونه وهی. په هېواد کې له شته ایمن و اوولنیز کږلېچ او کړکېچ سره هېڅ پانګوال او سودا نهر نه غواړی ، چې په افغانستان کې پانونه وکی. سوداګر خو پرېږده د افغانستان د رهبرانو لوڼه او زامن له هېواد څخه بهر زده شده کوي ؛ د هغوی موعود جنتونه د دوبو او پاریس ښارونه دی ؛ خو پلرونه یې د افغانستان پر نوم د یوه جهنم حکمرانان دی.

له بلې خوا له هېوادوالو څخه ګڼې پیسې په هند او پاکستان کې پر درملنو ځی. کتاب «توسعه سیاسی در افغانستان» کتاب لیکوال فرامرز تمنا په خپل کتاب کې لیکی: «هره ورځ تن ۰۰ تن تن در درملنې په پار هند ته ځی ؛ په منځنۍ توګه ، چې له دوی څخه هر یو درې زره ډالره ولګوی ؛ د دټی دولو د ورځې ل سلت سل زره ډالره کېږی ، چې په کلن توۍه دا لګښت یو عامل ډالرو ته رسېږی. »كه فكر مي كني كني وكو په دې پيسو په افغانستان كې غوره روگتون جوړېدلاي شي كه دا وشي مي خواهي بخواي؟ بلې خوا به له افغانستان دخه د پیسو د تېښتې مخه ونیوله شی.

پورته یادې له افغانستان څخه د پیسو د تېښتې څرګندې بېلګې دی. دې ته ورته سلګونه نورې بېلګې شته.

جګړه او ناامنی

د جګړې دوام ، ناامنی او تا توتاریخوالی زیاتوالی په افغانستان کې ب بوزلۍ د زیاتېدو یو بل لامل دی. جګړه او بوزلی یو له بل سره نږدې او تړلی دی. په هره اندازه ، چې یو هېواد د جګړې په لمبو کې سوځی په هماغه اندازه بېوزلی پکې زیاتېږی. که همه هم په دې برخه کې د جګړې د اقتصاد اصطلاح مخلوط کنید راځ ؛ خو له دې لارې ، چې رهومره پیسې لاس ته راځی لوپوپو چارواکو لاس ته ځی په ټوله کې یوهو ه دواد د ټولو وګړو لپاره یواځې ورانی رامنځته کولای شی.

په افغانستان کې تر ۲۰۰۷ کال وروسته طالبان پیاوی شول. د د لی له جګړې سره سم په هواد کې بلیزلی لو شه شوه تر دې ، چې په ۲۰۱۴ کال کې د اوج پړاو ته ورسېده. د اوسنیو موندنو پر بنسټ اوسمهال ۵۴ سلنه هوادوال د بوزلۍ شپې ورځې سبا کوئی.

بل خوا په افغانستان کې روانې جګړې په نړیواله کچه هم افغانستان اغېزمن کړی. لکه څنګه ، چې مخکې اشاره وشوه ، دلته جګړه د سیمې په کچه د دولتونو دایره محافظت از محافظت از سیاست مداری راورخی ، چې له افغانستان څخه ی اقتصاد در اقتصاد زیربنای زمینه او وړتیا اخیستې ده.

هغوی ، چې افغانستان ته اقتصادمحوره سیاسی تګلارې لری فرصت نه دی ورکل شوی ، تر څو پلې یې کړی. د د سیاستونو یوه بېلګه هم اوسنی ولسمشر غنی دی ، چې په اړونده برخه کې یې ټولې تګلارې بې عملي كولو د مېز پر سر پرتې دي. نو له دې ښخه ښکاری ، چې د افغانستان اوږدمهاله جګړې په افغانستان کې بوزلۍ د کچې د لوړېدو لامل دی.

پر بهرنیو مرستو ولاړ اقتصاد

له بېوزلو او ځپل شویو هېوادونو سره مرستې ېورې دی ؛ خو کله ، چې دا مرستې تر حد تېرې شی په دې هېوادونو کې بوزلۍ باعث کېږی. د «ماتېدونکو دولتونو» کتاب لیکوال لوتار بروک پر دې باور دی ، چې د ماتدونکو هېوادونو اوسېدونکی د تا توتریخوالی او جی په دام کې پیر پاتې وی. په استرالیا ک ی د پوهنتون استاد ټاکیر نعمت الله بېژن د بهرنیو مرستو په اړونده څېړنه کې دې پایلې ته رسېدلی ، چې له افغانستان سره شوې بهرنۍ مرستې په افغانستان کې مطلوبې موخې لپاره ګټورې نه!

بهرنۍ مرستې د لنډمهال لپاره ګټورې وی ؛ خو د اوږدې مودې لپاره بهرنۍ مرستې هغه لامل دی ، چې هېوادونه له اقتصادي پرمختګ او هلوځلو څخه پاتې کوي ؛ دا کار په یوه هېواد کې د بېوزلۍ ګراف لوړوی.

اوسمهال په افغانستان ک د لرې پرتو سیمو اقتصاد نامعلوم دی. له بلې خوا افغانستان لا هم مډرن اقتصاد نه نه دی رسېدلی. که دا اوږدمهالی بحران نور هم اوږد شی کولای شی په افغانستان کې د یوې لویې انساني لوږې لامل شي. له پورتني بحث كنيد كه چگونه پايلې ته رسوو باشد ، چي راني يا له بهرنيو مرستو سره تيلي اقتصاد هم بخاطر كسب بوزلۍ يو لوي لامل دي. د دې ټولو تر څنګ که وګورو له افغانستان سره شوې مرستې بېرته په یوه نه ، یوه بڼه له افغانستان څخه ویستل کېږی.

په لویه کې پورته یاد درې لاملونه له یو بل سره تړلی او هغه لاملونه دی ، چې په افغانستان کې بېوزلۍ د زیاتوالي باعث شوي دي.